tag:blogger.com,1999:blog-4869564778311765892024-02-18T23:12:06.652-08:00वर्षा...यहां सुनाई देते हैं स्त्रियों की मुक्ति के स्वरयहां गूंजते हैं स्त्रियों की मुक्ति के स्वर,
बे-परदा, बे-शरम,जो बनाती है अपनी राह, कंकड़-पत्थर जोड़ जोड़,जो टूटती है
तो फिर खुद को समेटती है, जो दिन में भी सपने देखती हैं और रातों को भी बेधड़क सड़कों पर निकल घूमना चाहती हैं, अपना अधिकार मांगती हैं। जो पुकारती है, सब लड़कियों को, कि दोस्तों जियो अपनी तरह, जियो ज़िंदगी की तरहवर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.comBlogger143125tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-40449893663444862822018-10-22T03:50:00.000-07:002018-10-22T03:50:06.335-07:00अब बदल गई पारो<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.656; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "mangal"; font-size: 14pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 700; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">देवदास की ‘पारो’</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.656; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "mangal"; font-size: 14pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">शरतचंद्र चटोपाध्याय के उपन्यास देवदास ने बॉलीवुड ही नहीं हिंदुस्तानी प्रेमियों के लिए जैसे एक चरित्र गढ़ दिया। यूं तो लैला मजनूं, सीरी फरहाद जैसे प्रेम प्रतीक जोड़ियां पहले से विद्यमान हैं। लेकिन शरतचंद्र के उपन्यास का नायक देवदास तमाम उदास और भटके हुए प्रेमियों का नायक बन जाता है। बल्कि इससे भी आगे देवदास प्रेमियों का दिल लगा मुहावरा भी है कि जैसे- अरे क्या देवदास जैसी हालत बना ली है, देवदास बने क्यों फिर रहे हो, ओ देवदास आइने में अपनी सूरत तो देखो आदि।</span></div>
<b id="docs-internal-guid-2bad7747-21f6-6655-7599-58096e83641f" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.656; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "mangal"; font-size: 14pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मुझे ऐसा लगता है कि शरत चंद्र के उपन्यास देवदास की नायिका पारो के साथ समाज ने बड़ा अन्याय किया है। पारो के किरदार को आज के वक्त की कसौटी पर रखकर समझने की नई कोशिश करनी चाहिए। उसे एक असहाय, अबला, कमज़ोर शख्सियत की तरह नहीं याद करना चाहिए, जिसकी तकदीर देवदास के फैसलों से बनती चली गई। बल्कि उपन्यास की नायिका पारो को उसके अपने फैसलों से परखा जाना चाहिए। पढ़ाई के लिए देवदास गांव छोड़ कर विलायत चल दिए तो देवदास के लिए इंतज़ार करने का फैसला पारो का अपना फैसला था। जो आसान तो कतई नहीं था। हिम्मत तो पारो की थी कि अपने से कहीं ज्यादा अमीर परिवार के लड़के को उसने दिल दिया। देवदास तो पढ़ने वास्ते घर छोड़ कर चल दिया लेकिन प्रेम की मिसाल तो पारो थी जिसने देवदास का इंतज़ार किया। क्या गांव में और लड़के न रहे होंगे, लेकिन पारो ने देवदास के अलावा किसी और को न चाहा। दिन रात देवदास-देवदास। फिर देवदास तो कलकत्तेवाली मशहूर नर्तकी चंद्रमुखी के दरवाजे पर भी पहुंच गया। पर क्या पारो ने ऐसा किया। नहीं। अपने प्रेम, अपनी उदासी, अपने फैसलों में वो देवदास से कहीं ज्यादा मज़बूत थी।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.656; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "mangal"; font-size: 14pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">चूंकि देवदास ने उपन्यास के अंत में अपने प्राण त्याग दिए तो सारी सहानुभूति ले बैठे। किसी ने पारो के बारे में सोचा क्या। फिर पारो पर क्या बीती होगी। उसने आगे का जीवन कैसे जिया होगा। जितना देवदास चाहता था पारो को, उससे कम तो पारो ने देवदास को न चाहा होगा। देवदास के पास तो छूट थी कि वो अमीर जमींदार परिवार का था और हमारी पारो एक लोअर मिडिल क्लास फैमिली की। अमीर-ग़रीब की खाई इतनी गहरी थी कि पारो की मां ने इस खाई को पाटने के वास्ते उम्र में कई साल बड़े अमीर जमींदार से उसकी शादी करा दी। उस जमींदार के पारो जितने बड़े तो दो बच्चे थे। अपने प्रेम की कुर्बानी दी थी पारो ने। दगा नहीं किया था देवदास की तरह। क्या पता था कि उसे अपनी ससुराल की चौखट पर पूर्व प्रेमी को प्राण त्यजते देखना था। शरतचंद्र ने क्लाइमेक्स तो क्या खूब तैयार किया। देवदास की पीड़ा दिखाई लेकिन पारो के संघर्ष को इस उपन्यास में वो जगह न मिली जो मिलनी चाहिए थी। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.656; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "mangal"; font-size: 14pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">आज के समय के लिहाज से इन दोनों कैरेक्टर पर फिर से नज़र डाले जाने की जरूरत है। देवदास कमज़ोर था जो शराब के नशे में डूबता चला गया। पारो मजबूत थी जिसके आंसू पत्थर बनते चले गए। देवदास अपने सामंती पिता का विरोध करने की हिम्मत न जुटा सका। अपने पिता के बरक्स खड़ा होकर एक बार यह न कह सका कि मैं पारो से ब्याह करूंगा। पारो के प्यार की दास्तान की खबर उसके पति तक को थी मगर वह शिला की तरह डटी रही। उसने अपने प्यार से इन्कार न किया। देवदास परिस्थितियों का सामना न कर सका और हमारी पारो परिस्थितियों की आंधी में तिनके सी बिखरी नहीं। पारो के कदम डगमगाए नहीं। उसने शराब का सहारा नहीं लिया। वह किसी छत से नहीं कूदी। किसी नदी में छलांग नहीं लगाई। और तो और प्रेमी को अपने चौखट पर दम तोड़ते देखने का हौसला भी उसमें था। अगर यह सीन पलट जाता। देवदास की जगह पारो उसके चौखट पर जान देती तो शरतचंद्र के इस क्लासिक उपन्यास का क्या अंत लिखा जाता। क्या देवदास को फर्क पड़ता कि उसके महल के दरवाजे पर उसकी प्रेमिका ने देवा-देवा कहते हुए प्राण त्याग दिए। अगर देवदास की जगह पारो को गांव छोड़कर कहीं दूर भेज दिया जाता। तो देवदास अपनी इस प्रेमिका का इंतज़ार करते। क्या पारो किसी चंद्रमुखी सरीखे दूसरे नायक के पास चली जाती, तो देवदास के दिल में उसके लिए वैसा ही प्यार रह जाता। उदास प्रेमियों के नायक देवदास हैं तो हिम्मतवाली प्रेमिकाओं की नायिका है हमारी पारो।</span></div>
<br /></div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-15880785566571539782018-05-17T03:51:00.000-07:002018-05-17T03:51:57.317-07:00मेरी 6 साल की बेटी को ये पत्र<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span id="docs-internal-guid-516e19fa-21f0-9bfd-cb11-77add00d1bd9"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjYmnJW5dFQbxA7Tc2gvKFW28lID0NzKNDv0bjeokrqJUX90pJuiyO07c0Hu_CWGX-hANPIAT5mK_BC8mocy6THX-gRZEXWoT3cBMCVKyH8Yzy0NLLAP5koCg38B4pOUNpzg643HjA-ozn/s1600/holiday+3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1200" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjYmnJW5dFQbxA7Tc2gvKFW28lID0NzKNDv0bjeokrqJUX90pJuiyO07c0Hu_CWGX-hANPIAT5mK_BC8mocy6THX-gRZEXWoT3cBMCVKyH8Yzy0NLLAP5koCg38B4pOUNpzg643HjA-ozn/s320/holiday+3.jpg" width="240" /></a></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">31 मई 2016</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">जब मेरी छह साल की बेटी सोलह की हो जाएगी, तो मैं उसे यह पत्र तोहफे के रूप में दूंगी। मैं उसे बताऊंगी कि बेटा जन्म देना तो आसान होता है लेकिन पालना मुश्किल। यूं तो शादी के बाद ही दफ्तर में महिलाओं के प्रति बाकि लोगों का रवैया बदल जाता है। लेकिन बच्चे के जन्म के बाद वे तरह तरह के हथकंडे अपना कर ये साबित करने की कोशिश करते हैं कि एक मां बनते ही एक औरत की प्राथमिकताएं बदल जाती हैं और वे दफ्तर में अपने कार्य में अच्छा प्रदर्शन नहीं कर पातीं। मैंने ऐसे तमाम लोगों की सोच को ख़ारिज किया। जब तुम मेरे गर्भ में पांच महीने की थी मैं नाइट शिफ्ट करती रही। तुम्हारे पैदा होने के पांचवे महीने मैं दफ्तर में थी, सच कहती हूं तुम्हें छोड़ कर आने में कलेजा छलनी होता था, लगता था कि तुम्हारे साथ कितना अन्याय कर रही हूं, फिर सोचती थी कि जब तुम बड़ी होगी तो समझोगी कि तुम्हारी मां ने ये सब सिर्फ अपने करियर के लिए ही नहीं किया, अस्तित्व के लिए किया। जब तुम पढ़ रही होगी, कई इम्तिहान दे चुकी होगी और कई और इम्तिहान बाकी होंगे, तुम जानोगी की इस समाज में बराबरी का हक़ हासिल करने के लिए आर्थिक तौर पर आत्मनिर्भर होना कितना जरूरी है। मैं चाहूंगी कि तुम आत्मनिर्भर बनो। तुम्हे ढेर सारा प्यार। </span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-63479220958248435812018-05-04T04:35:00.001-07:002018-05-04T04:35:14.664-07:00क्यों खायी तीसरी कसम हीरामन<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgHz7X2p60q4XsOOotqj8t_i1900-CXq4IyUNAWYKmgqWcnLbH-lT_SolGy2dlVTcJ0PeFsjJtpLlSH3tf21AjVTtz5kGFCoHn1CMC0UKtlq9OLOh5-nKLZO7eK7apL6e1mSYR270avu0iD/s1600/teesrikasam.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="184" data-original-width="274" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgHz7X2p60q4XsOOotqj8t_i1900-CXq4IyUNAWYKmgqWcnLbH-lT_SolGy2dlVTcJ0PeFsjJtpLlSH3tf21AjVTtz5kGFCoHn1CMC0UKtlq9OLOh5-nKLZO7eK7apL6e1mSYR270avu0iD/s1600/teesrikasam.jpg" /></a></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<div class="normal">
<o:p> <span style="font-size: xx-small;">(दैनिक ट्रिब्यून के क्लासिक किरदार कॉलम में प्रकाशित)</span></o:p></div>
<div class="normal">
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फणिश्वरनाथ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रेणु</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तीसरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कसम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उर्फ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मारे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गुलफाम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पढ़ते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हुए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ऐसा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कोई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">न</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">होगा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सादगी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भोलेपन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कायल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">न</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाए।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">क्या</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ऐसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लोग</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">होते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ज़माने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इतनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सच्चाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमें</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सिनेमाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ही</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रेणु</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कैनवस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लोकरंग</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बिखरे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हुए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पढते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हुए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैलों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खनक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चलने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आवाज़</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कानों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गूंजने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लंबे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हट्टे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कट्टे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सफेद</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैल।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मेले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गूंज</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सुनायी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पड़ती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मेले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बचपने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">स्मृतियों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हिस्सा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहां</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मेले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ठेले</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मेले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">झूले</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खिलौनेवाले</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गुब्बारेवाला</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जलेबियां।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span></div>
<div class="normal">
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मुख्य</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पात्र</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सफर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अनुभवों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कसमें</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चुका</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चोर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बाज़ारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">माल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">न</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लादने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दूसरा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बांस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">न</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लादने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कसमों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाठक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दूर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैलगाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">छम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">छम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">करते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आगे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बढ़ते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हुए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देखते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लेकिन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जैसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ही</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नायिका</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बनकर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैठती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाठक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इसके</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">साथ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ही</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैलगाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जैसी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आभास</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाकर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गुदगुदी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">होनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">शुरू</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">होती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मह</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">महक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उठती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">घड़ी</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">घड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चंपा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फूल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खिलने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाठकों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चंपा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फूल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खिलने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">शुरू</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाठक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">डरते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कि</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">क्या</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">होगी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तीसरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कसम</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जिस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गया</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गुलफाम</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चांदनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">टुकड़े</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ीवान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">झलक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कुछ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रहस्यमयी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">क्या</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाठक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">एहसास</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बचे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नहीं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<div class="normal">
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैलगाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सफ़र</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसके</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">साथ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तमाम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रास्तों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">करते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जिसमें</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कभी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैलों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फटकार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कभी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उनसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चलते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रहने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गुहार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रास्ते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लोग</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बारे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पूछते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बेहद</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गंभीरता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">साथ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">राहगीरों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">टाल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">या</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">किसी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भनक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कि</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कोई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लड़की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इतना</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">समझदार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अनपढ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ीवान।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बात</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गर्व</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">महसूस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">करते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जिसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दुनिया</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सिर्फ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसके</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैलों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सीमित</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इतना</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कि</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">स्त्री</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कैसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बात</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">करनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बीड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सुलगाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पहले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पूछ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लेता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कि</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आपको</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इससे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गंध</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगेगी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">न।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दोस्ती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ीवान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बीच।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मीता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहकर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पुकारने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इजाजत</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ली</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कुरते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फूल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">छपे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उनकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खूब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">महक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पूरे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सफ़र</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चंपा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फूलों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गंध</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उठती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रहती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अंगोछे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पीठ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">झाड़ता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">झुरझुरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">महसूस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">होती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<div class="normal">
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">प्रवेश</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आज</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">माहौल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तुलना</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">करें</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सड़कों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ट्रैफिक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">शोर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ियों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तेज़</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हॉर्न</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आवाज़।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चंपा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फूल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">क्या</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खिलेंगे</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पेट्रोल</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">डीजल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गंध</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मिली</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हुई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हवा</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बचने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लिए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आंखों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">छोड़</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सिर</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मुंह</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बांधे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हुए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आज</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नायक</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नायिका</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ही</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दिखाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देंगे।</span></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<div class="normal">
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खैर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वापस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चलते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सतरंगा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">छाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">धीरे</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">धीरे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खिल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रहा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अजनबियों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देख</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">टप्पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">परदे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गिरा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चलते</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चलते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अचानक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लग</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देख</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मुस्कुराती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फिर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">शरमा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहानी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">समय</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चलता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सूरज</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बांस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ऊपर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चढ़</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">या</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फिर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बांस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नीचे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सरक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तरह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">समय</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पड़ताल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बडी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अच्छी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">परदे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">छेद</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देख</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लेता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">फिर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गुनगुनाने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">महुआ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">घटवारिन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">किस्सा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सुनाते</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सुनाते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खुद</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सदमें</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पूरा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भरोसा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चला</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पूरे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इत्मीनान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">साथ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सफ़र</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">क्या</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ही</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लगता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ये</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भोला</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भाला</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नायक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बात</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बात</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस्स</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बोलता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बॉलीवुड</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हिरोइन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ऐश्वर्या</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">राय</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पूरे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">करियर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ऐसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस्स्स</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">न</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बोल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पायी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">होगी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जैसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लजाने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस्स्स</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">-</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस्स्स</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">करता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<div class="normal">
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मंजिल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पहुंचकर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ीवान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खुश</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">होते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ह्रदय</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सवारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रही</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मेले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">शान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बारे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बात</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रहे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसके</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दोस्तों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मेले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पास</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दिलवा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दिया।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पूरे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सफ़र</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दौरान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अजब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खुशबू</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लरजता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हुआ</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पूरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कमाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">संभालने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लिए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">डर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कि</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कहीं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मेले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कोई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पॉकेट</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">न</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ले।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जिस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">थैली</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पैसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पकड़ाए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">थे</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वही</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">थैली</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पास</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अमानत</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इसी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">थैली</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वजह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आखिरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मिल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मेला</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">छोड़कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हुए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रेलवे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">स्टेशन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इंतज़ार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">करती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">थैली</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसके</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सुपुर्द</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नायिका</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जान</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आखिर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ीवाले</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाढ़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कमाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">थी।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नायिका</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बेहद</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ईमानदार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अगर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ट्रेन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">न</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैठी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ये</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तो</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">छूट</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाएगी</span><span style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीराबाई</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">चली</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ही</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ट्रेन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गुजरने</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आखिरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दृश्य</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">देखता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">रह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">जाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाठकों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">मन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">एक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आह</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">इस्स्स</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">निकलती</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बहुत</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तपड़</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तीसरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कसम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खाता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कि</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अब</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कभी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">किसी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लड़की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बिठाएगा।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हमारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">नायक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बड़े</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भारी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दिल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">से</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">अपनी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">खाली</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">बैलगाड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">को</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लेकर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">वापस</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">गांव</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">की</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ओर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लौटता</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाठक</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">यहां</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उससे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">विदा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लेते</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हैं।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">पाठकों</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">केे</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दिल</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">में</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">आज</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">हीरामन</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">के</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">लिए</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">ढेर</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">सारा</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">प्यार</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">है</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">और</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">उसकी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">तीसरी</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">कसम</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">का</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">दर्द</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; mso-ascii-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin; mso-hansi-font-family: Palanquin;">भी।</span><span lang="HI" style="font-family: Palanquin; mso-bidi-font-family: Palanquin; mso-fareast-font-family: Palanquin;"> </span></div>
<div class="normal" style="text-align: justify; text-indent: 23.0pt;">
<o:p><span style="font-size: xx-small;">(चित्र गूगल से साभार) </span></o:p></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<div class="normal">
<br /></div>
<br />
<div class="normal">
<br /></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-74649977970493971942017-11-05T02:55:00.000-08:002017-11-05T03:14:47.274-08:00बुधिया तुमने क्या जिया<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मुंशी प्रेमचंद की कहानियां आज के समय की कसौटी पर भी उतनी ही खरी उतरती हैं, जितना वे अपने रचनाकाल के दौरान रहीं थीं। उनकी कहानियों के किरदार आज के से ही लगते हैं। कफन मुंशी प्रेमचंद की ऐसी ही एक कहानी है, जो आज भी झकझोर देती है। कफन के तीन मुख्य किरदार हैं। बुधिया, माधव और घीसू। वह कैसी रात रही होगी जब बुधिया प्रसव की पीड़ा से चीख रही होगी, और कितने ढीठ, निर्दयी माधव और घीसू, जिन्हें बुधिया से ज्यादा उन आलुओं की चिंता थी जो बुझी हुई आग की राख में लिपटे हुए थे। भूख की कैसी पराकाष्ठा रचते हैं मुंशी प्रेमचंद, कि एक औरत की जान की फिक्र न होकर, दो निपट निखट्टुओं को भुने आलुओं की चिंता सता रही थी। जाड़े की रात में मिट्टी के उस झोपड़ के अंदर चीख रही बुधिया का दर्द भी अगर दो घड़ी के लिए उतरता होगा तो अपने पति माधव और ससुर घीसू की खुसरफुसर सुनकर उसका और ज़ोर से चीखने का जी चाहता होगा। कैसे व्यक्ति के साथ बांध दिया गया होगा उसके मां बाप ने उसे, क्या कुछ पड़ताल न की होगी माधव के बारे में। पूरे गांव में जिनके आलस और निर्ल्लजता के किस्से मशहूर हैं। जिनकी झोपड़ी में दो बर्तन भी ठीक से नहीं, जिसके पास तन ढकने के कपड़े तक की कोई जुगत नहीं, उसे भी बुधिया जैसी मेहनती लड़की ब्याह दी गई। बुधिया प्रसव पीड़ा से न मरती तो यह सोचकर और मर रही होगी कि जिसने उसे दो कपड़े तन ढंकने के लिए ठीक से नहीं दिए, उसके बच्चे को वह पैदा क्यों कर रही है। बुधिया के आने से इन बाप बेटों का तो भला हो गया, लेकिन बुधिया की किस्मत फूटी समझो। अगर इस कहानी को आज के परिप्रेक्ष्य में देखें, तो भी किसी बुधिया का ब्याह कोई मां-बाप किसी माधव से यूं ही कर सकता है। कि लड़की है तो ब्याहना है। अच्छा होता कि बुधिया ने किसी से प्रेम कर लिया होता, कम से कम अपना देखा भाला लड़का तो मिलता। जाड़े की उस निर्दयी रात में बुधिया चीखते-चीखते, हाथ पैर पटकते-पटकते इस दुनिया से विदा हो गई। पति और ससुर इतने कमबख्त कि गांववालों से कफन के लिए मांगे पैसों को भी शराबखाने में लुटा दिया। कफन के पैसे को नशे में उड़ा दिया। रे बुधिया, अच्छा होता कि तो प्रसव पीड़ा के बीच से उठकर, अपनी चारपाई छोड़कर, उस झोपड़ी से बाहर निकलती, हो सकता तो दोनों बाप बेटों को उसी बुझे अलाव में झोंकते हुए अपने प्राण त्यागती। </span></div>
<span id="docs-internal-guid-ad9185a2-21f7-6a13-b8ea-1b3b39c2ca69"></span><br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">ऐसी बुधिया आज के इस समय में भी होंगी, हो सकता है कि नाम-स्वरूप,परिवेश-पहनावा बदल गया हो, आज भी जिसके घरवाले को उससे ज्यादा अपनी मौजमस्ती की चिंता होगी। ऐसे मां-बाप भी बहुतेरे मिल जाएंगे, जो अपनी लड़की को किसी से भी ब्याहकर मुक्त होने का रास्ता ढूंढ़ रहे हों। लेकिन हम अगर ऐसा समाज बना सकें जिसमें सारी की सारी बुधियाएं ऐसे लड़कों को ठुकरा सकें, शादी से पहले ही नहीं, शादी के बाद भी, और समाज उन्हें बेहतर ज़िंदगी जीने दे। इस कहानी में भूख को जिस तरह दर्शाया गया है, वह भी चिन्हित करनेवाला है। कि कफ़न के पैसों से पूड़ी सब्जी खाते हुए घीसू-माधव की आत्मा तृप्त होती है, इस भूख की वेदना कितनी गहरी होगी कि मौत से ज्यादा आलुओं के हड़पे जाने की चिंता सताती हो।</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">(आर्टिकल दैनिक ट्रिब्यून के क्लासिक किरदार कॉलम में प्रकाशित) </span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-11746094184305945232017-08-30T04:12:00.000-07:002017-08-30T04:12:05.503-07:00आधी रात की मिले आज़ादी<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQODiCdtGrKzpam0peaZAVYKQNv6AwYiEWkPM7zxC1CQmO2YVrwXu-vxfmdrQl3EMszqW3McfecRURVwUix5xUvjrQ-Fw0ngy_0OoakT1gdjCBw4Lx6JfAFc6XV0-wSHGpYxdmD47AY6jn/s1600/images.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="168" data-original-width="299" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQODiCdtGrKzpam0peaZAVYKQNv6AwYiEWkPM7zxC1CQmO2YVrwXu-vxfmdrQl3EMszqW3McfecRURVwUix5xUvjrQ-Fw0ngy_0OoakT1gdjCBw4Lx6JfAFc6XV0-wSHGpYxdmD47AY6jn/s1600/images.jpg" /></a></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<b id="docs-internal-guid-ab6c1980-21ed-5265-245f-fb0b60d37b0e" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मुझे रात कुछ ज्यादा ही प्यारी है। रात सड़कें और सफ़र दोनों रोमांचित करते हैं। नाइट शिफ्ट के दौरान रात में कई बार दोस्तों के साथ चाय पी है। उनका ज़ायका ही कुछ और था। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">रात सबको उसके हिस्से का स्पेस देती है। जब सारे काम खत्म कर आप खुद के साथ होते हैं। ये स्पेस बहुत जरूरी है। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">रात डर के छिपने के लिए नहीं ढूंढने के लिए है। कोई सुर, कोई सड़क...।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">आधी रात को हमारा देश आज़ाद हुआ था...वो आधी रात वाली आज़ादी हमारे हिस्से में आनी बाकी है।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">रात दूर तक जाती कोई शांत सड़क, किनारे लैंप पोस्ट की मंद रोशनी, झिलमिलाते तारों वाला आसमान, आप किधर को ही मुंह घुमा के चल दें, आपका पीछा करने वाला वो बेशर्म चांद, इस रात के हक़दार तो हम भी हैं।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">उस रात अखबार के दफ्तर के बाहर करीब दो बजे हमने बुढ़िया के यहां चाय पी थी। रात दो बजे एक बुढ़िया सड़क पर चाय बना रही थी। उसकी केतली से उठता भाप हवा में जमी ठंड को पिघला रही था। स्मृतियों में जमा वो रात, रजाई ओढ़कर बिताई गई कई रातों पर भारी है।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">और उस रात जब गाड़ी का पेट्रोल लगभग खत्म होने को था। ग्रेटर नोएडा का वो चमचमाता एक्सप्रेस-वे खत्म होने का नाम ही नहीं ले रहा था। कोई यू टर्न नहीं। अंधेरा सब पर भारी। रात में रास्ता भटक गए तो समझो गए। पर मैं उस रात बच ही गई। पेट्रोल पंप मिल गया। फिर रात को छकाया जा सकता ये भयावह किस्सा रोमांचक बन गया।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">अब इन सारी खुशनुमा रातों में कोई विलेन घुस जाए। कोई वर्णिका सड़क से गुजरे कोई विकास बराला पीछे पड़ जाए। ये रातें जो रोमांचक थीं, भयावह भी हो सकती थीं। और इस डर से रात में घर से निकलना भूल चुकी लड़कियों के हिस्से की कितनी कहानियां, कितनी सड़कें, कितने लैंपपोस्ट, तारों वाला कितना सारा आसमान गायब है।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हम रातों को सड़क पर न निकलें क्योंकि ये सुरक्षित नहीं, दिन के उजाले वाले जेंटलमैन की सीरत रात को बदल जाती है, ये तो भेड़ियोंवाली सी कहानी है। दिक्कत ये है कि सारा सिस्टम इसी बात को सपोर्ट करता है कि लड़कियां रात को घरों से न निकलें। इस पर ज़ोर ही नहीं दिया गया कि हमारी सड़कें रातों को भी सुरक्षित हों। हमारी लड़कियां रातों को भी बेधड़क सड़कों पर निकल सकें। ये सिर्फ लड़कियों के रात में घर से निकलने का मामला नहीं है। इससे लड़के लड़कियों में भेदभाव का हल भी निकलता है। मानिए रात को घर में किसी की तबियत बिगड़ी तो लड़की फटाफट मेडिकल स्टोर जा कर दवा ले आएगी या अस्पताल ले जाएगी। या फिर किसी को देर रात रेलवे या बस स्टेशन छोड़ने जाना हो तो लड़की छोड़ आएगी। आखिर हमारा पूरा समाज लड़कों पर ज़ोर क्यों देता है। ये भी एक वजह बनती है। सुरक्षा। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">फिर लड़कियों को संस्कृति का पाठ भर भर के पढ़ानेवाले लड़कों को संस्कृति का स भी नहीं सिखा पाते। रातें हमारी हैं, हमारी हैं, हमारी हैं, रातों पर अपना हक़ हम लेकर रहेंगे। रात हमारे छिपने दुबकने के लिए नहीं है। रात के तकिए पर सिर टिकाकर हम देर तक तारों को देखेंगे, अपने विचारों को गूंथेंगे, किसी रात जब नहीं जी चाहेगा हम नहीं सोएंगे। सुबह होने तक जागेंगे, अपने हिस्से की सड़कें ढूंढ़ेगे और तुम्हारी सड़कों पर अपने नाम के पत्थर लगा देंगे। वर्षा मार्ग, दीप्ती मार्ग, कर्णिका मार्ग वगैरा वगैरा। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">बात ये है कि अब लड़कियां ऐसे सपने देख भर नहीं रहीं, ऐसे आंदोलन, ऐसी मुहिम आहूत भी कर रही हैं। वे सड़कों पर निकल रही हैं ये बताने के लिए कि ये सड़कें तुम्हारी बपौती नहीं, हमारी भी हैं, उतनी ही, जितनी तुम्हारी हैं, समझे। </span></div>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">12 अगस्त को फेसबुक की मार्फत बहुत सारी दुस्साहसी महिलाओं ने कुछ ऐसी ही मुहिम को अंजाम दिया। मुंबई में, दिल्ली में, कोटद्वार में और अन्य शहरों की सड़कों पर वे देर रात अपनी आमद दर्ज करा रही थीं। ये मुहिम चंडीगढ़ में हरियाणा बीजेपी अध्यक्ष के बेटे विकास बराला और उसके दोस्त पर आईएएस अफसर की बेटी वर्णिका के साथ देर रात छेड़छाड़ के विरोध में आहूत किया गया। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: white; color: #1d2129; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">(जनचौक वेबसाइट पर प्रकाशित)</span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-12757652558378348892017-08-26T21:21:00.005-07:002017-08-26T21:21:44.496-07:00सुल्ताना ने जो सपना देखा...<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjVvQ3QmvwTRI2fclmVhFF2ci7H5lWw_rqn0GpwX-tQOQoUZIhm_znvuf60z4fqZIj4l8VrtMVIFg9l8FUf2j-d5oPa2T7L9S7CmfPah04fyNob-l5fdoTGLJm0Bvm8b5kxLLQttqXS_YNG/s1600/123.jpg" imageanchor="1" style="font-family: "Times New Roman"; font-size: medium; margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center; white-space: normal;"><img border="0" data-original-height="270" data-original-width="513" height="168" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjVvQ3QmvwTRI2fclmVhFF2ci7H5lWw_rqn0GpwX-tQOQoUZIhm_znvuf60z4fqZIj4l8VrtMVIFg9l8FUf2j-d5oPa2T7L9S7CmfPah04fyNob-l5fdoTGLJm0Bvm8b5kxLLQttqXS_YNG/s320/123.jpg" width="320" /></a></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">इस कहानी ने अपने वक़्त में सबको हैरान कर दिया था। कि दुनिया जैसी हम देखते हैं इससे ठीक उलट भी हो सकती है। औरतों की दुनिया। बीसवीं सदी के शुरुआती दशक औरतों के माफिक तो हरगिज नहीं थे। आज़ादी की जंग लड़ रहे हिंदुस्तान में तब औरतों के अधिकार को अलग से देखा भी नहीं जाता था। उस समय में रुकैया सखावत हुसैन ने एक कहानी लिखी जिसका नाम था -सुल्ताना का सपना। सुल्ताना अपने सपने में एक ऐसी दुनिया में प्रवेश करती है जहां हर चीज बदली हुई थी। जहां बारिश नहीं होती थी लेकिन धरती पर बहुत हरियाली थी। </span></div>
<b id="docs-internal-guid-85d6348f-21ea-3877-0c0f-d45fd9d48641" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">अगर पाठक चाहें तो वे भी हमारी किरदार सुल्ताना के साथ उसके सपनों की दुनिया में प्रवेश कर सकते हैं। जो एक शाम अपनी आराम कुर्सी पर पसरी हुई थी, आंखें उनींदी हुईं, सपना शुरू हुआ। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">सुल्ताना अपने सपने में एक सुंदर बागीचे में थी। रात के नीले आसमान पर चांद चमक रहा था। इस समय कोई लड़की अकेली, बाहर, वो भी बागीचे में। पाठक, आप लोग क्या कहते हैं, यह कुछ अजीब है न। सुल्ताना को भी अजीब लगा। लेकिन वहां मौजूद सिस्टर सारा ने बताया कि डरने की कोई बात नहीं सभी पुरुष गहरी नींद में सो रहे हैं। सुल्ताना कुछ अचकचायी सी है। सुबह हो गई। अब वो भीड़ भाड़ भरी सड़क पर थी। लेकिन इस भीड़ में कोई मर्द नहीं था। सब औरतें थीं। उन्होंने सुल्ताना पर कुछ फिकरे कसे। सुल्ताना समझ नहीं सकी और उसने अपनी सहेली सिस्टर सारा से पूछा। सहेली ने बताया कि सुल्ताना उन्हें मर्दों की तरह शर्मीली और डरपोक लग रही है। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">बीसवीं सदी की शुरुआत में सड़क पर बेधड़क चल रही सुल्ताना के लिए सब कुछ बेहद आश्चर्यचकित करने वाला था। उसे तो पर्दे में रहने की आदत थी। सड़कों पर पुरुष दिखते थे। महिलाएं ज्यादातर घर में रहा करती थीं। लेकिन सपने में सब कुछ उलट था। पुरुष घर में रहते थे और घर के कामकाज देखते थे। वे बाहर कम ही दिखाई देते थे। असल दुनिया से एक दम उलट। सुल्ताना ने अपनी सहेली से पूछा कि सारे मर्द कहां गए। सहेली ने बताया कि उनके इस देश में मर्द घर में बंद रहते हैं जैसे औरतें जनाना घर में बंद की जाती थीं। सुल्ताना का हंसने का जी चाह रहा था। वो अपनी सहेली से कहती है कि औरतें तो कुदरती तौर पर कमजोर होती हैं इसलिए उनका सड़कों पर आना सुरक्षित नहीं। सहेली बताती है कि सड़क तभी सुरक्षित नहीं जब पुरुष वहां होते हैं। इसलिए सपनों के इस देश में पुरुषों का सड़क पर निकलना मना था। अपनी बात समझाने के लिए सुल्ताना को वो शेर का उदाहरण देती है। जो जंगली होता है इसलिए उसे सड़क पर नहीं आने दिया जाता। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">सपना अभी और हैरतअंगेज बातों से भरा पड़ा था। सुल्ताना को पता चलता है कि यहां सात आठ घंटे दफ्तर में काम नहीं करना होता। यहां महिलाएं सारे काम दो तीन घंटे में ही निपटा देती थीं क्योंकि वे अपना समय सिगरेट पीने में बर्बाद नहीं करती थीं। फिर सहेली सुल्ताना को रसोई दिखाने ले गई। रसोई सब्जियों के एक खूबसूरत बागीचे में बनाई गई थी। जहां सूरज की गर्मी को इकट्ठा करके खाना बनाया जाता था। हमारी प्यारी सी किरदार सुल्ताना के आश्चर्य खत्म होने का नाम नहीं ले रहे थे। तो उसकी सखी ने बताया कि कैसे लड़कियां विभिन्न वैज्ञानिक शोध के ज़रिए कुदरत को बिना नुकसान पहुंचाये अपने सभी काम आसानी से निपटा लेती हैं। उन्होंने एक निराला गुब्बारा ईजाद किया था। जिसे वे बादलों के उपर तैराते थे। और अपनी जरूरत का पानी जुटा लेते थे। पानी लगातार लेने से बादल बनने बंद हो गए जिससे बारिश और तूफान भी नहीं आते थे। पाठकों की पीठ पर भी यहां सुरसुरी सी हो उठती है। विज्ञान का ये चमत्कार तो अब तक नहीं देखा उन्होंने।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हमारी किरदार और उसके साथ पाठकों की जिज्ञासाएं शांत ही नहीं हो रही थीं। सुल्ताना ने जानना चाहा कि आखिर सारे मर्दों ने घर में रहना स्वीकार कैसे कर लिया। वे तो ताकतवर हैं। फिर सपने की सखी ने बताया। कि एक बार बाहरी मुल्क के आक्रमण में उनके देश के ज्यादातर पुरुष युद्ध कर रहे थे। ताकतवर फौज के आगे वे हार रहे थे। तभी इस देश की रानी ने सभी महिलाओं के साथ मुलाकात की और युद्ध जीतने की एक नायाब तरकीब सोची। रानी ने सभी पुरुषों को सम्मान और स्वतंत्रता के लिए जनानखाने में आने को कहा। वे इतने थके हुए थे और घायल थे कि बिना विरोध किए रानी के आदेश को मान लिया। इसके बाद वहां की विश्वविद्यालय की प्रिंसिपल ने अपनी दो हजार छात्राओं के साथ रणभूमि की ओर कूच किया। उन्होंने सूरज की जमा की हुई रोशनी को दुश्मन सेना पर छोड़ दिया। झुलसा देने वाली गर्मी का सामना दुश्मन सेना नहीं कर सकी। फिर मर्दों ने वापस बाहर निकलने की मांग की। लेकिन ऐसा हुआ नहीं। फिर मर्दों को पर्दे में रहने की आदत पड़ गई। जनाना शब्द की जगह मरदाना शब्द ने ले ली। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">महिलाओं की हुकूमत वाले इस देश में अपराध न के बराबर होते थे। अगर किसी ने जुर्म किया तो उसे देश छोड़ने का दंड दिया जाता था। महिलाएं मशीनों के जरिये खेती करती थीं। फल यहां का मुख्य भोजन था। गर्मी के मौसम में वे अपने बनाए हुए कृत्रिम गुब्बारों से धरती पर बौछार करती थीं। जाड़े के मौसम में सूरज की गर्मी से कमरे गर्म रखती थीं। सुल्ताना सवालों के बौछार कर रही थी। उसने फिर पूछा तुम्हारे देश में धर्म कौन सा है। प्रेम और सच्चाई, सहेली ने बताया।</span></div>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">सुल्ताना अब इस देश की महारानी को देखना चाहती थी। सहेली ने हाइड्रोजन गेंदों से संचालित एयर कार में बिठाया और उसे लेकर हवा में उड़ चली। वे महारानी से मिलीं। महारानी ने भी सुल्ताना से ढेरों बातें की। कि यहां ज़मीन के झगड़े नहीं होते, कोई तख्ता पलट नहीं होता, वे प्रकृति के उपहारों को संजोती हैं। सुल्ताना ने इस अचंभे भरे देश की प्रयोगशालाएं, विश्वविद्यालय जैसी चीजें देखी। वे वापसी के लिए अपनी एयर कार में बैठी और सपना टूट गया। सुल्ताना अपनी आरामकुर्सी पर थी। जो उसने सपने में देखा वो क्या था। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">(दैनिक ट्रिब्यून के लहरें कॉलम में प्रकाशित)</span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-59830308897459907082017-02-17T00:10:00.004-08:002017-02-17T00:10:52.292-08:00शहर शहर<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">हर वो शहर जिससे
होकर हम कभी गुजरते हैं, जहां कुछ पल ठहरते हैं, जहां की सड़कें-बाज़ार-इमारतें
देखते हैं, उससे एक नाता सा बना लेते हैं। हमारी स्मृतियों के जंगल में उस शहर के
लिए एक कोना तैयार हो जाता है। कई बार तो ट्रेन के सफर में मंजिल के पड़ावों में
जिन स्टेशनों पर ट्रेन ठहरती है, वहां पी गई चाय, वहां की ख़ास चीज का ज़ायका भी
उस जगह के ख़ास अनुभव सहेज कर रख देता है।</span><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span>
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">संडीला की रेवड़ी, आगरे का पेठा, मेरठ
की गुड़ पट्टी, लखनऊ के कबाब, वाराणसी की जलेबियां, देहरादून के मोमोज, मसूरी का मैगी
प्वाइंट, जयपुर के मिर्चवाले पकौड़े, मुंबई का बटाटा वड़ा और ऐसे तमाम छोटे मगर
कीमती जायके अपने शहर का स्वाद बनाते हैं और उनसे हमारा रिश्ता मजबूत करते हैं।
लखनऊ का भूलभुलैया किसने भी बनवाया, लेकिन लखनऊ में रहनेवाले हर किसी का उस पर हक़
है कि वो यहां का बाशिंदा है। वो जब अपने घर से कोसों दूर होता है तो अपने शहर को
याद करते हुए वहां की गलियों, चौराहों, बाजार में पहुंच जाता है, वहां की ऐतिहासिक
इमारतों से अपना रिश्ता जोड़ लेता है। किसी की स्मृतियां अपने शहर के घंटाघर, वहां
की बारादरी के ईर्दगिर्द घूमती हैं। जिन सड़कों पर कितनी सुबह-शामों को
आते-जाते,उतरते-डूबते, यूं ही गुजरते देखा, वो उनकी स्मृतियों की पूंजी में जमा हो
जाती हैं। अलग-अलग शहरों के बाजारों की चहलपहल की गूंज हमारे कानों में कहीं रम
जाती है। राजस्थानी बंधेजी साड़ियां, जयपुर की चूड़ियां, कन्नौज का इत्र,
फर्रुख़ाबाद की दालमोठ, इनके साथ इन शहरों की तस्वीर जेहन में उतराती चली जाती है।
उस शहर से हमारा ख़ास रिश्ता जोड़ देती है। </span><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span>
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">नदियों के किनारे बसे शहर के लोग तो
अपनी नदियों से ख़ास लगाव रखते हैं। उनके मन में उनकी नदी अविरल-निर्मल अपने पूरे
विस्तार के साथ बहती है। कोई गंगा की धार से अपने मन को सींचता है तो कोई अपने घर
के आसपास बने पोखर-कुएं से ही नमी हासिल करता है। नदी के जल में ढलता कोई सूरज
सालों के लिए हमारे मन में भी ढल जाता है। गोमती के किनारे उगे चटक जंगली फूल की
अनुभूति भी नदी के साथ हमारे यादों से जुड़ जाती है। वो पोखर- कुएं, उनके
ईर्दगिर्द घटित घटनाएं कभी हमारा पीछा नहीं छोड़ते। अपनी नदी, अपने पोखर, अपनी
झील, अपने गदन, अपनी नयार से दूर बैठे व्यक्ति को कभी अकेले में याद आती है उसकी
तरल ध्वनि। मई-जून की किसी बौरायी सी दोपहर में चिहुंकती नदी की तपन से गालों पर
गर्म हवा के थपेड़े पड़े होंगे। हम सब की यादों में बसी हैं ऐसी कई दोपहरें। सूखी
पत्तियों के झुंड का चिड़ियों सा उड़ना हम सब के मन में कहीं बसा है। हमारे
स्मृतियों के जंगल की बसावट को जो और करीने से काढ़ता है। </span><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span>
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">किसी शहर से गुजरते हुए
उस शहर की एक ख़ास गंध हमारे भीतर रह जाती है। वहां की इमारतें हमारे ख्यालों में
घर बना जाती हैं, उन सब से हम अपना एक ख़ास नाता जोड़ लेते हैं। अपने शहर से दूर
रहनेवाले लोग जब वहां के किस्से सुनाते हैं तो जुबान नहीं रुकती, मीठी सी यादों का
कारवां सा निकल पड़ता है, वो बांवरे से अपने शहर को याद करते हैं। जहां कभी वो
रहे, रुके, जिये। लोगों की बातों में उनका शहर बहुत जीवंत होता है, वहां के
कंकड़-पत्थर के लिए भी उनके दिल में प्यार उमड़ता है।</span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">हमारी स्मृतियों के
इन शहरों से ठीक उलट नये मिज़ाज के शहर भी तेजी से बन और बस रहे हैं, जिनसे चाह के
भी कोई रिश्ता नहीं जुड़ पाता। उनकी चौड़ी सड़कों पर भागती बड़ी-लंबी गाड़ियों में
हम हर वक़्त ठिठकते-ठिठकते चलते हैं। जैसे हर वक़्त किन्हीं हादसों से बच रहे हों।
ऐसी शहरों की चिकनी सड़कों पर कितने साल गुजार के भी दिल का कोई तार यूं नहीं
जुड़ता जैसे अपने मोहल्ले की टूटीफूटी सड़कों से जुड़ा करता था। इन तेज मिज़ाज
हाईटेक शहरों में लकदक इमारते हैं, शीशे के महल जैसे मॉल हैं, बड़े-बड़े वाटर
पार्क हैं लेकिन ये उस बाजार का हिस्सा हैं जहां हम सबसे बड़े प्रोडक्ट होते हैं।
हम वो प्रोडक्ट होते हैं जिनके लिए कई सारे प्रोडक्ट बनाये जा रहे हैं। बढ़िया
जींस, बढ़िया कपड़े की शर्ट, खुश्बूदार साबुन,डियो,परफ्यूम। हमारे खानेपीने के लिए
एक से बढ़कर एक जायके, मैक्डोनल्ड का बर्गर, पिज्जाहट, शानदार कॉफी, हर शहर की
मशहूर डिशेज-कुजीन। लेकिन एक ख़ास चीज की कमी होती है, एक ख़ास जायका कहीं छूटता
है। कहते हैं हर शहर के पानी का स्वाद भी अलग होता है, उससे बनी चीजों का स्वाद भी
अलग होता है।</span><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><br /></span>
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%;">हम तरक्की का, विकास का हम अपने जीवन में स्वागत करते हैं। पर कुछ तो
ऐसा है जिसे हम खो रहे हैं, जिसके चलते हम हर वक़्त बेचैन रहते हैं, हम दिन रात
खटते हैं, खूब काम किया करते हैं, मगर किसी काम के न रहे। ऐसे शहर को अपने जीवन के
कई साल देकर भी अजनबी से ही रहे। ऐसा मोहपाश जिसमें रहा भी नहीं जाता, छोडा भी
नहीं जाता। ऐसे शहर जो सिर्फ अजनबी बनाते हैं, अजनबियत को कायम रखते हैं और जिनसे
कोई रिश्ता नहीं बुना जा पाता। ऐसे शहर में हर साल करोड़ों लोग आते हैं अजनबी की
तरह और अजनबी ही रह जाते हैं। </span><span style="font-size: 12.0pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-85050707508266285262016-12-17T03:45:00.002-08:002016-12-17T03:45:25.320-08:00चाह कर भी न कर सकी जो प्यार<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
अस्पताल की खिड़की से तारों को वो एक टक
लगाए देख रही थी। जैसे आसमान के सीने में उफनते उसके सपने, ख्वाहिशें, उसके
प्रेम के प्रतीक हों वे तारे। अस्पताल की इस खिड़की से दिखता आसमान का ये
टुकड़ा मेरा है, पूरी तरह मेरा। मेरे पास अपनी ज़मीन नहीं लेकिन यह धरती
मेरी है। रात का समय। यह खुली खिड़की। खिड़की से आती ठंडी हवा। तारों भरा
आसमान। कम से कम ये सारे तो मेरे हैं। इन्हें तो मुझसे कोई नहीं छीन सकता।
रात का यह गहरा नीलापन जैसे उसके उदास ह्रदय में डूबता चला जाता है।</div>
<div style="text-align: justify;">
जेल की चारदीवारी से दिखनेवाला आसमान भी
तो उस रोज़ इतना ही खूबसूरत लग रहा था। रात अपनी सी लगती है। दिलासा देती,
दुख बांटती, मुश्किलों को सिराहने रखती, और उनसे निपटने के उपाय सुझाती।
रात को दुनिया अपनी लगती है।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
उसके पत्र मैंने छिपा दिए हैं। अपनी किताब
के पन्नों के बीच। उसने मुझसे प्रेम जताया और मेरा साथ चाहता है। मैं हां
कहना चाहती हूं। सचमुच मैं उसे हां में ही जवाब देना चाहती हूं। मैं कल्पना
कर सकती हूं कि रात में हम किसी रोज एक दूसरे का हाथ पकड़ किसी शांत सड़क
पर सैर कर रहे होंगे। दूर, पहाड़ हमें देख रहे होंगे। वे हमारे साथ-साथ
चलने पर खुशी जता रहे होंगे। तारे हमें देख रहे होंगे। वे और जगमगाहट बिखेर
कर अपनी ख़ुशी जताने की कोशिश कर रहे होंगे। हम पेड़ों की बात करेंगे।
तारों की। आसमान की। और हमारे मणिपुर की। मणिपुर हमारा स्वर्ग है। धरती का
स्वर्ग है। जो चंद लोगों के हाथों में कैद हो गया है। हमारे स्वर्ग पर
बंदूक की नाल से चारदीवारी खड़ी कर दी गई है। कुछ वर्दीधारियों ने हमारी
धरती की खुशी छीन ली। वे हमारी मांओं, बहनों, बेटियों की अस्मत से खेल रहे
हैं। वे हमारे लोगों की ज़िंदगी से खेल रहे हैं। वे हम भोले-भाले पहाड़ी
लोगों को, हमारे ही घरों से बाहर खींच लाते हैं और फिर गोली दाग देते हैं।
हम अपने रास्तों पर अपने गीत गुनगुनाते जा रहे होते हैं, वे हमे रोकते हैं,
हमारा पता पूछते हैं और फिर हम पर बंदूक तान देते हैं। हम अपनी गर्दन, और
सीने, और बाजुओं से निकलते गर्म लहू को महसूस कर सकते हैं। वे हमारे जिस्म
में अपनी नफरत का ज्वार भर देते हैं। हमारे जिस्म को अपने इस्तेमाल की
वस्तु बना देते हैं। यह सब देख लेने पर हमारे छोटे भाई के सिर पर गोली मार
देते हैं। हम स्वर्ग के बाशिंदे। हम बेबस लोग। हमारी हरी भरी धरती। यहां
दहशत की सड़कें बिछी हैं। हम बारूद खाते हैं। बारूद सोचते हैं। बारूद की
महक हमारे सपनों में भी भर गई है। हम अपना घर छोड़ जाने को मजबूर हैं। ताकि
हम जिंदा रह सकें। सुरक्षित रह सकें।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
अपने पत्र में उसने लिखा है कि उसे ऐसा
लगता है कि वह अपनी ज़िंदगी मेरे साथ बिताना चाहता है। वह मेरे दर्द को समझ
सकता है। मेरे मिशन का सम्मान करता है। मेरा इंटरव्यू लेते समय उसकी आंखें
कुछ और भी सवाल मुझसे पूछ रही थीं। पत्र में उसने लिखा है कि उसे मुझसे
लगाव हो गया है। क्या मैं उसके प्रेम निवेदन को स्वीकार करूंगी।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
मैं भी तो उसे चाहती हूं। शायद उस
इंटरव्यू के वक़्त मैंने भी कुछ ऐसा महसूस किया था। हमारे देश भारत का कोई
व्यक्ति मेरा इंटरव्यू लेने के लिए कभी इस तरह इच्छुक नहीं हुआ। कभी मुझसे
ऐसे सवाल नहीं पूछे, जो उसने पूछे। आखिर मैं क्या चाहती हूं अपनी ज़िंदगी
से। मैं प्रेम भी कर सकती हूं। क्या मुझे इसकी इजाज़त नहीं। राजधानी दिल्ली
में भी मेरे पास कम ही पत्रकार आए थे। वो ब्रिटिश मैगजीन से मेरे पास आया
था। अंग्रेज़ होते हुए भी वो मेरी भावनाओं को समझ गया।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
हो सकता है इंटरव्यू के दौरान नहीं बल्कि
उसका पहला पत्र पाकर मैंने दिल में प्रेम का कंपन महसूस किया हो। या फिर
उसके दूसरे पत्र पर, या तीसरे पत्र पर। क्या फर्क पड़ता है। उसके कितने
पत्र आए। मुझतक उसके कितने पत्र पहुंच सके। मुझे तो यह भी ठीक-ठीक पता
नहीं। मेरे ईर्दगिर्द के लोग नहीं चाहते कि मैं प्रेम करूं। पर सच तो ये है
कि मैं उसे हां कहना चाहती हूं। यह जानते हुए भी कि मुझे प्रेम करने की
इजाज़त नहीं। फिर मेरे मिशन का क्या होगा। मेरे मिशन से जुड़े लोग। मिशन से
जुड़े कई लोगों का अपना स्वार्थ भी। मेरा मिशन मेरे राज्य के लिए भी है।
मैं खुद भी अपने मिशन को पूरा करना चाहती हूं। मुझे अपनी जान की परवाह
नहीं। अपने प्रेम की भी परवाह नहीं। मेरा अपना प्रेम मेरे मिशन के आगे बेहद
तुच्छ है। इस मिशन को मैंने अपने जीवन के अनमोल बारह साल दे दिए। मैंने
इतने सालों से भोजन का स्वाद नहीं चखा। मेरी नाक में जबरन नली डालकर मुझे
जिंदा रखा गया है। मुझ पर कितने केस चल रहे हैं। कितने लोगों की उम्मीद
बंधी है मुझसे। मैं उनकी उम्मीद और अपने संघर्ष को पीछे नहीं छोड़ सकती।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
उन्हें इन पत्रों के बारे में पता चल गया
है। वे सोचते हैं कि ये एक पत्रकार के पत्र हैं। इसलिए मुझे ये पत्र देते
रहे। मेरे घरवालों तक के पत्र उन्होंने बिना पढ़े मुझे नहीं दिए थे। मेरे
साथ जुड़े कार्यकर्ताओं ने कल्पना भी नहीं की होगी कि कोई इन पत्रों में
मुझसे प्रेम का अनुरोध कर रहा है। जब उन्हें इसका पता चला तो उन्होंने
मुझसे न कहने को कहा। मुझे प्रेम की इजाज़त नहीं है। मैं उनकी मर्ज़ी के
ख़िलाफ़ नहीं जा सकती। मैं कई सालों से रोई नहीं। मैं पत्थर सी हो गई हूं।
मैं खुद को कई बार बहुत बेबस महसूस करती हूं। चाह कर भी नहीं कर सकती जो
प्यार। मैंने उन लोगों से कह दिया है- आप जैसा चाहते हैं, मैं वैसे ही
करूंगी।</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
मैंने उसे पत्र लिख दिया है। मैं तुमसे
प्रेम तो कर सकती हूं लेकिन तुम्हारे साथ भी आ सकूं, यह मुश्किल ही है। तो
तुम फिलहाल मेरा जवाब न ही समझो। मैं मणिपुर का संघर्ष हूं। ताकि यहां
प्रेम पल सके। मैं मणिपुर की ताकत हूं ताकि हमारी बेटियां यहां सुरक्षित रह
सकें। हो सकता है कभी वह दिन आए जब हम थाम सकें एक दूसरे का हाथ।</div>
<div style="text-align: justify;">
(नवभारत टाइम्स ब्लॉग में प्रकाशित</div>
<div style="text-align: justify;">
लिंक: http://blogs.navbharattimes.indiatimes.com/varshasingh/i-wanted-to-love-him-but-couldnt/)</div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-63609241913814369442016-08-20T03:55:00.000-07:002016-08-20T03:55:08.278-07:00मिशेल ओबामा का दमदार भाषण<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" id="docs-internal-guid-9ba96329-a78f-44c2-225c-e6bdc4a74f1e" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div dir="ltr" id="docs-internal-guid-9ba96329-a78f-44c2-225c-e6bdc4a74f1e" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4MiQ9TEACXX5NEcuTGfFcuHl-5oHN1Xr6EH2tRjyMY_ImCYHhWOPXkFQBbeiwCHfZ4yYV1-2a1aam1z1e5rBYo8gC1DMz33i8o4wmuVNsZ-sjNxJHa4jnCe_SxWMlyMcH4-f0_KvQ0xfE/s1600/index.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4MiQ9TEACXX5NEcuTGfFcuHl-5oHN1Xr6EH2tRjyMY_ImCYHhWOPXkFQBbeiwCHfZ4yYV1-2a1aam1z1e5rBYo8gC1DMz33i8o4wmuVNsZ-sjNxJHa4jnCe_SxWMlyMcH4-f0_KvQ0xfE/s1600/index.jpg" /></a></div>
<br />
<div dir="ltr" id="docs-internal-guid-9ba96329-a78f-44c2-225c-e6bdc4a74f1e" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div dir="ltr" id="docs-internal-guid-9ba96329-a78f-44c2-225c-e6bdc4a74f1e" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div dir="ltr" id="docs-internal-guid-9ba96329-a78f-44c2-225c-e6bdc4a74f1e" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;">विश्व के शक्तिशाली मंचों में से एक पर खड़े होकर पूरे आत्मविश्वास के साथ मुस्कुराना। दर्शकों को अपनी बात सुनने के लिए आतुर देखना। अपने एक एक शब्द पर दर्शकों की ओर से तालियों की गड़गड़ाहट, उत्साह से गूंजता हॉल। यह किसी नेता के लिए नहीं बल्कि उसकी पत्नी के लिए था। दर्शकों की ऐसी प्रतिक्रिया बराक ओबामा को पहली बार अमेरिका के राष्ट्रपति चुने जाने पर मिली थी। कुछ वैसी ही प्रतिक्रिया मिशेल ओबामा को अब मिल रही है, जब बराक ओबामा व्हाइट हाउस से विदा लेने वाले हैं। आठ वर्षों तक अमेरिका ने एक अश्वेत को राष्ट्रपति पद पर बनाए रखा। अब एक महिला यहां नई परंपरा की नींव डालने के लिए राष्ट्रपति पद की प्रमुख दावेदार है। </span></div>
<br /><div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;">डेमोक्रेटिक नेशनल कन्वेन्शन में अमेरिका की फर्स्ट लेडी मिशेल ओबामा के भाषण की बहुत तारीफ हुई। यहां तक कहा गया कि यदि मिशेल ओबामा चुनाव लड़ने के लिए आएं तो शायद जीत जाएं। अमेरिका की फर्स्ट लेडी बनने के बाद मिशेल ओबामा की तारीफ पहले पहल उनके लिबास को लेकर खूब हुई। उनका स्टाइल लोगों को खूब भाया। वे किस तरह के कपड़े पहनती हैं अमेरिकी मीडिया समेत तमाम देशों के मीडिया ने इसी पर फोकस किया। मिशेल जब अमेरिकी राष्ट्रपति के साथ भारत दौरे पर आईं तो यहां भी उनके कपड़ों पर ही बात की गई। क्या इस महिला की बात सिर्फ उसके स्टाइल और कपड़ों के लिए होनी चाहिए। मेरी राय में मिशेल की भूमिका इससे आगे भी है।</span></div>
<br /><div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;">बराक ओबामा के आठ वर्षों के कार्यकाल में मिशेल की तस्वीरें मीडिया के लिए एक्सक्लूसिव बनी रहीं। कुछ इस तरह कि जैसे वे कोई बड़ी फिल्मी स्टार हों। उनका सांस्कृतिक समारोहों में जाना। बच्चों के साथ हिलना मिलना। अपनी दो बेटियों की परवरिश। बराक ओबामा के साथ भी उनकी रोजमर्रा की तस्वीरें भी कुछ कौतुहल के साथ इस तरह देखी जाती रहीं, कि देखो एक ताकतवर देश का राष्ट्रपति और उसकी पत्नी कितने आम लोग सरीखे लगते हैं। बराक फूलों के छाप वाली शर्ट पहनकर मिशेल के कंधे पर हाथ रखकर फोटो खिंचवाते हैं। जैसे कि कोई भी आम व्यक्ति अपने परिवार के साथ फुर्सत के क्षण बिताता है। दरअसल हमारे देश में यह आडंबर है। हम अपने नेता, अभिनेता को आम लोगों की तरह व्यवहार करते देख ही नहीं पाते। जो तस्वीरें या वीडियो फुटेज सामने आते हैं उसमें वे एक खास दंभ से भरे नज़र आते हैं। और अगर किसी ओहदेदार व्यक्ति की यूं ही सी कोई तस्वीर नज़र आ जाए तो उसकी चीरफाड़ करने में ज़रा देर नहीं लगाते। उदाहरण के तौर पर मीडिया में प्रियंका गांधी वाड्रा की तस्वीरें। प्रियंका सूती साड़ी पहननेवाली महिला तो नहीं हैं। लेकिन चुनाव के समय वे ऐसे ही परिधान में लोगों के सामने जाती हैं। वोट देने के लिए जींस पहनकर जा रही प्रियंका वाड्रा की तस्वीर अगर आ जाए तो टीवी चैनलों की जैसे बांछे खिल आएं। ये दिखावटीपन हमारे समाज में ज्यादा है। इसलिए न लोग अपने नेता को हलके फुलके अंदाज़ में देख पाते हैं, न नेता-अभिनेता हलके फुलके आम लोगों सरीखे अंदाज़ में लोगों के सामने आना पसंद करते हैं।</span></div>
<br /><div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;">मिशेल ओबामा ने अपने भाषण में जिस तरह अमेरिकी राष्ट्रपति चुनाव के लिए डेमोक्रेटिक उम्मीदवार हिलेरी क्लिंटन की तरफदारी की, उसका फायदा हिलेरी को जरूर मिलेगा। मंच से भाषण देते समय मिशेल ओबामा राष्ट्रपति की पत्नी नहीं बल्कि खुद एक सशक्त वक्ता के तौर पर बोल रही थीं। उनके एक एक शब्द को वहां मौजूद दर्शक ध्यान से सुन रहे थे। उनके शब्द लोगों की संवेदनाओं को छू रहे थे। जैसे कि व्हाइट हाउस को तैयार करने में कितने ही गुलामों का पसीना बहा था। आज उस व्हाइट हाउस में एक अश्वेत परिवार की दो बेटियां खेल रही हैं। अमेरिका और दुनिया भर के अश्वेत लोगों के लिए यह संवेदनशील विषय है। एक अश्वेत महिला आने वाले चुनाव के लिए एक श्वेत महिला के पक्ष में बात कर रही है, यह भी अपने आप में बड़ी बात है। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;"> </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;">हमारे समाज में घर और परिवार की जिम्मेदारी संभालती महिलाओं को हाउस वाइफ कहकर उनकी मेहनत पर दो शब्दों से पानी उड़ेल दिया जाता है। जो घर में सबसे पहले जागती है और सबसे आखिर में सोती है। उसके दिन भर की उठापटक की कोई कीमत अब भी नहीं समझी जाती। मिशेल ओबामा सिर्फ राष्ट्रपति की पत्नी की हैसियत से राजनीतिक-सामाजिक समारोहों में जाने वाली हाउस वाइफ की तरह नहीं हैं। बल्कि इस भाषण के साथ उनका कद बराक ओबामा से आगे दिखाई देता है। इसके लिए बराक ओबामा भी बधाई के पात्र हैं। उन्होंने मिशेल को वो स्पेस दिया जो हमारा पुरुषवादी समाज अब भी स्त्री के उसके अपने हिस्से के स्पेस पर अतिक्रमण कर लेता है। मिशेल ओबामा को अपनी पहचान के लिए बराक ओबामा की जरूरत नहीं। वे खुद अपने नाम, स्टाइल, भाषण, आत्मविश्वास और ज़िंदगी जीने के तरीके से जानी जा रही हैं। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;"><span style="font-size: x-small;">मिशेल ने यह भाषण 25 जुलाई 2016 को दिया था। जिसका यूट्यूब लिंक आप देख सकते हैं</span></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;"><span style="font-size: x-small;"> </span> </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;">https://www.youtube.com/watch?v=4ZNWYqDU948</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;"><span style="font-size: xx-small;">(चित्र गूगल से साभार) </span></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline;"> </span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-78741113538013139952016-06-09T05:52:00.000-07:002016-06-09T05:53:02.275-07:00असली प्रेम, असल सिनेमा <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<b id="docs-internal-guid-5ad4169a-3531-d05f-f332-0e2af7d4f424" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiJgxFeo9dnxcBrelZsldDXSPDtuNS6G9Z0zHXgCugPBSmMeVYk7QILwSzVCPRgeGeW4CvdUfGJCvuOsAJs1DuyRmnb_n6D5yXtDvnjUfEadssFCXCVh_naVatNvdewnPcg8ArEzRqOLouz/s1600/untitled1.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiJgxFeo9dnxcBrelZsldDXSPDtuNS6G9Z0zHXgCugPBSmMeVYk7QILwSzVCPRgeGeW4CvdUfGJCvuOsAJs1DuyRmnb_n6D5yXtDvnjUfEadssFCXCVh_naVatNvdewnPcg8ArEzRqOLouz/s320/untitled1.JPG" width="320" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<br />
<!--[endif]--></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">सैराट, मसान, दशरथ मांझी ये असली प्रेम कहानियों का सिनेमा है। असली प्रेम कहानियां हैं। जिनके लिए आज भी हमारे दिलों में ख़ास जगह है। ऐसी कहानियां जो हमारी सुप्त कोमल भावनाओं को कुरेदने का हौसला रखती हैं। तूफान से लड़ते दिये की तर्ज पर जो हमारे दिलों में भी प्रेम की लौ जगाए रखती हैं। ये तीन फिल्में महज उदाहरण हैं। इन फिल्मों में कोई बड़ी स्टार कास्ट नहीं। लेकिन उम्दा कलाकार हैं। जिनका अभिनय हमें सच्चे प्रेम की पगडंडियों से बावस्ता कराता है। ऐसे चेहरे जो हमसे मेल खाते हैं। ऐसे लोग जो हमारे बीच रहते हैं। जो हम हो सकते हैं या हमारे जैसा कोई भी हो सकता है। जिसकी साधारण सी प्रेम कहानी असाधारण होती है। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">इन फिल्मों में कोई शाहरुख़ ख़ान-काजोल सा दिलवाला नहीं। जो सात समंदर पार हसीन वादियों में लाखों-करोड़ों रुपये की शूटिंग करता है। कोई कटरीना कैफ सी दिलरुबा नहीं, जो हमारे बीच की नहीं लगती। कोई सलमान सा फिल्मी मतवाला नहीं, जिनकी फिल्में सौ करोड़ क्लब का हिस्सा होती हैं।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मसान का हीरो शमशान घाट पर चिता फूंकने वाले वाराणसी के परिवार का लड़का है। जो खुद से कथित ऊंची जाति की लड़की से प्रेम करता है। इस बात से डरता भी है। लड़की को जब उसकी जाति पता चलती है तो पहले पहल वो असहज हो जाती है, कि घरवाले नहीं मानेंगे। फिर प्रेम में पगी घर से भागने को तैयार हो जाती है। कुछ ऐसी ही कहानी मराठी फिल्मकार नागराज मंजुले की फिल्म सैराट की भी है। जहां लड़की एक बड़े रसूखदार परिवार से ताल्लुक रखती है। लड़का मछुआरे के परिवार से। जाति और समाज की सरहदों से बाहर निकल जाता है उन दोनों का प्रेम। दोनों घर से भाग जाते हैं। पश्चिम उत्तर प्रदेश में सैराट सरीखे तमाम प्रेमी प्रेमिका मिलेंगे। जाति-बिरादरी की सीमाओं को लांघते हुए जो घर की दहलीजें पीछे छोड़ जाते हैं। जिनके पीछे पंचायतें बैठती हैं। ऊल जलूल फैसले सुनाए जाते हैं। लड़की के घरवालों को समाज की प्रताड़ना सहनी पड़ती है। हत्याएं हो जाती हैं। कई ही बार प्रेमी-प्रेमिका के शव बरामद होते हैं। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">माउंटमैन दशरथ मांझी पर बनी फिल्म भी हकीकत और रुपहले पर्दे दोनों पर खूब असर छोड़ती है। बिहार के गया जिले के गहलौर गांव का एक गरीब मज़दूर। जो हथौड़े और छेनी की भाषा ही जानता है। समय पर अस्पताल नहीं पहुंच पाने पर मांझी की पत्नी ने दम तोड़ दिया। और इस प्रेमी ने पच्चीस फुट ऊंचे पहाड़ का सीना चीर कर सड़क निकाल दी। जिसकी पूरी उम्र इस सड़क को बनाने में निकल गई। कोई </span><span style="background-color: white; color: #252525; font-family: "arial"; font-size: 14px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">22 वर्ष। पचपन किलोमीटर की दूरी उसने अकेले दम पर पंद्रह किलोमीटर में तब्दील कर दी। जैसे यह सब अविश्वसनीय हो।
</span><br />
<br /></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मुज़फ़्फ़रनगर के वे प्रेमी जुगल, जिनके नाम पर दंगे भड़का दिए गए। या राजस्थान में प्रेम विवाह के बाद घर छोड़ कर गई रमा कुंवर। जो आठ साल बाद वापस लौटी तो घरवालों ने बीच चौराहे पर उसे जिंदा जला दिया। वे जोड़े जो घरवालों की मर्जी के खिलाफ़ जाकर ब्याह करते हैं। कुछ साल बाद घर वाले मान भी जाते हैं। मगर वे कुछ बरस उनके वनवास के होते हैं। हमारे बीच पलती तमाम प्रेम कहानियां अखबार के अपराध के पन्नों पर छपती हैं। कुछ क्लासिक कहानियों पर दशरथ मांझी जैसी फिल्म बन जाती है। सैराट की तो कितनी कहानियां हमारे ईर्द गिर्द पनपती हैं। कत्ल कर दी जाती हैं। कितने प्रेम प्रेमिका आवारा करार दिये जाते हैं। </span></div>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">ये कहानियां दरअसल हमारे समाज की बुनावट को भी उधेड़ती हैं। जिसमें बहुत भेदभाव है। सच कहने और सहने की गुंजाइश बहुत कम है। प्रेम कसमसाता है। फरेब जहां जीत जाता है। वक़्त दगाबाज़ हो जाता है। असली सिनेमा देखना भी आसान नहीं होता। </span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-72301871938302680702016-05-29T00:07:00.000-07:002016-12-17T03:46:09.383-08:00मेट्रो में आज़ादी का सफ़र<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
महिलाओं के खिलाफ हिंसा से जुड़ी तमाम खबरों, आंकड़ों, हकीकत के बीच औरतों की आजादी से जुड़ी यह एक सुंदर तस्वीर है। दिल्ली की मेट्रो में सफर करती महिलाओं की तस्वीर। मेट्रो स्टेशन पर तेज कदम के साथ वे दाखिल होती हैं। उनकी चाल में उनका आत्मविश्वास झलकता है। उनकी आंखों में सफलता की चमक है। उन तमाम लड़कियों के चेहरे पढ़िए, कुछ एक को छोड़ दें तो ज्यादातर मजबूत-आत्मनिर्भर लगती हैं। अपने बैग कंधे पर डाले वे आगे बढ़ती हैं। पहले बाजारों में लड़कियां-महिलाएं डरी-सहमी या चौकस सी ज्यादा दिखाई देती थीं। जैसे कभी भी कोई हादसा उनकी तरफ लपकता हुआ आ सकता है। उस सूरत में वह कुछ नहीं कर पाएंगी। उनकी मदद कोई नहीं करने आएगा। </div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
आजादी और बराबरी का संघर्ष पीढ़ियों से जारी है। एक बार फिर यह उल्लेख करते हुए कि महिला हिंसा और बलात्कार के बढ़ते मामलों के बावजूद, लड़कियों की स्थिति बेहतर हुई है। मेट्रो के लेडीज कोच में यह तस्वीर ज्यादा साफ दिखाई देती है। यहां हर वर्ग, जाति, उम्र की लड़कियां-महिलाएं आती हैं। स्कूल-कॉलेज जा रही लड़कियों से लेकर रिटायरमेंट की उम्र को पहुंच रही महिलाओं तक। शॉपिंग करने, फैशनेबल कपड़े, बिंदास छवि से लेकर सीधी सादी घरेलू महिला तक।</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
मेट्रो के इस सफर के दौरान मेरी सीट के बगल में, कॉलेज जा रही दो लड़कियां खड़ी थीं। पहनावे, बोली से जाहिर था कि वे निम्न मध्य वर्ग का प्रतिनिधित्व करती हैं। एक ने कहा, मुझे कपड़ों पर किसी भी किस्म की पाबंदी बर्दाश्त नहीं है, अगर कोई मुझे मेरी पसंद का कुछ पहनने से रोकता है तो मुझे बहुत गुस्सा आता है, वे कौन होते हैं ये बताने वाले कि हमें क्या पहनना है। हमारी जिंदगी है, हम चुनेंगे क्या पहनें-क्या नहीं। इस लड़की ने लेगिंग और टॉप पहना हुआ था। इसकी दूसरी साथी ने जवाब दिया- मेरे घर में तो अब कोई रोक टोक नहीं होती। मैं तो जींस ही पहनती हूं। पहले बुआ लोगों को जींस पहनने से मना करते थे। पर अब मेरे परिवार के लोग बदल गए हैं। महिलाओं के पहनावे को लेकर अब भी खूब सवाल जवाब होते हैं। कभी कॉलेज में जींस पर पाबंदी लगायी जाती है तो कभी पंचायतें ऐसा करती हैं। यहां तक कि नेतागण भी बलात्कार और छेड़छाड़ जैसी घटनाओं पर बड़ी आसानी से पहनावे को जिम्मेदार ठहरा देते हैं। यही लोग इस सवाल का जवाब नहीं दे पाते कि तीन साल की बच्ची से बलात्कार क्यों होता है, क्या पहनावे के कारण।</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
मेट्रो में सवार होते ही ज्यादातर यात्री अपने चार-छह इंच के मोबाइल के मार्फत आभासी दुनिया में डुबकी लगा लेते हैं। एक लड़की बोलती है-यार फेसबुक पर जब भी मैं पॉलीटिक्स पर कुछ लिखती हूं, कोई कमेंट नहीं करता, दो चार लाइक ही आते हैं। लेकिन प्यार मोहब्बत पर एक दो लाइन लिख दो, फिर देखो, लाइक्स-कमेंट्स की बरसात हो जाती है। दूसरी बोलती है, हां यार हमारे देश में आशिकी खूब चलती है। अब आप खुद ही इस बात के मायने निकालिए। मेट्रो में सफर कर रहे लोगों की मानसिकता क्या बदल जाती है। यहां छेड़छाड़ या पहनावे को लेकर किसी तरह के फिकरे सुनने को नहीं मिलेंगे। हां सब अपने गंतव्य पर पहुंचने की जल्दी में होते हैं। लेकिन मेट्रो में सुरक्षा और तमाम वजहों से छेड़छाड़ जैसी घटनाएं बहुत कम होती हैं। यहां जींस-स्कर्ट, मिडी, मिनी, सब तरह की पोशाक में लड़कियां सफर करती हैं और बड़ी बिंदास होकर रहती हैं। मेट्रो चल पड़ती है और वह अपने बैग में से कोई किताब निकालती है, कोई अंग्रेजी बेस्ट सेलर है। पूरे सफर के दौरान यहां तक कि ट्रेन से निकलने और प्लेटफॉर्म पर चलने के दौरान भी किताब में उसकी निगाहें धंसी हुई है और वो बेधड़क चली जा रही है। कोई डर नहीं। कोई रोक टोक नहीं। यहां वो जैसे चाहे वैसे रह रही है। लेकिन मेट्रो और इसका सफर तो कुछ ही देर के लिए है। इसके प्लेटफॉर्म से बाहर की दुनिया कहीं ज्यादा बड़ी है, यहां से बाहर का सफर ज्यादा लंबा है।</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
अब इन दो लड़कियों को देखिए। अभी-अभी कॉलेज में दाखिला लिया होगा। एक आम से परिवार की सामान्य सी लड़कियां लग रही हैं। मोबाइल में चल रहे गाने को इयर फोन से सुनते हुए, उस पर थिरक रही हैं, मेट्रो में, वे अपनी धुन में मस्त हैं। कोई परवाह नहीं बगल खड़ा व्यक्ति क्या सोचेगा। क्योंकि दरअसल बगल में खड़े व्यक्ति को इससे ज्यादा फर्क पड़ना ही नहीं है। सबकी अपनी दुनिया है। वे मेट्रो में थिरक रही हैं। सुंदर दृश्य है यह। आजादी का नृत्य। हालांकि कुछ धुर विरोधाभासी दृश्य भी दिखाई देते हैं। जैसे मेरे सामने सीट पर बैठी यह महिला। दफ्तर जा रही होगी। बाल गीले और खुले हुए हैं। जींस-शर्ट पहने हुए। अंतर्राष्ट्रीय कंपनी गूची का बैग लिए हुए। हाथ में बड़ा सा मोबाइल, जाहिर है इसकी कीमत ज्यादा होगी। मेट्रो में सीट मिलते ही उसने अपनी आंखें बंद कर ली और होठ कुछ फुसफुसाने लगे। किसी मंत्र का पाठ, या हनुमान चालीसा, कुछ ऐसा ही। मैं यहां आधुनिकता और आस्था को दो विपरीत छोर पर खड़ा करने का प्रयत्न नहीं कर रही। बस यह तस्वीर जरा हटकर है। उसके ठीक बगल में बैठी एक लड़की ने बैग में से एक रजिस्टर निकाल लिया है। रजिस्टर में झांकर मैंने पता कर लिया कि यह गणित की छात्रा है। मेट्रो में सफर करती हुई ऐसी तमाम लड़कियां मिल जाएंगी जो अपने नोट्स पढ़ रही होंगी। कुछ चालीसा पढ़ती हुई भी दिख जाती हैं।</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
जैसे सुबह आसमान परिंदों की चहचहाहट से भर जाता है। वैसे ही सुबह के समय की मेट्रो अपने यात्रियों के उत्साह से भरी होती है। लड़कियां कॉलेज जा रही होती हैं, दफ्तर जा रही होती हैं। वे अपनी दोस्तों का स्वागत करती हैं। वे पाबंदियों से मुक्त नजर आती हैं। इयरफोन कान में ठूंसे, किसी की निगाहें उपन्यास में उलझी, कोई अपनी नोटबुक के पन्ने पलटती है, कोई फोन पर अपने दफ्तर के साथी को आगे के लिए दिशा निर्देश देती है। शाम को घर लौटने के सफर में उनके चेहरों पर कुछ थकान होती है। सुबह से अलग, शाम की मेट्रो में थोड़ा आलस उमड़ता है, थोड़ी थकान फैली होती है, उनकी चहचहाहट कुछ कम होती है, घर में उनके हिस्से का कार्य अभी बाकी होगा, ऐसा माना जा सकता है।</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
मेट्रो के इस सफ़र की खूबसूरती को समझने के लिए हमें दिल्ली की सड़कों पर उतरना होगा। क्या दिल्ली की सड़कें भी अपने यात्रियों को ऐसी सहूलियतों से बख्शती हैं। क्या यहां पर आप इसी तरह अपनी दुनिया में लीन सफर कर सकते हैं। नहीं। यहां आपके लिबास पर फब्तियां कसनेवाले मिल जाएंगे। बस स्टैंड पर आपके बगल में खड़े लोग आपको घूरते मिल जाएंगे। पैदल चलते हुए कोई जानबूझकर टक्कर मारता निकल जाएगा। सड़क किनारे खड़ी कार डराती है, दरवाजा खोलकर कोई अंदर खींच लेगा।</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
यह डर दिल्ली में महिलाओं के खिलाफ बढ़ते अपराध के आंकड़ों की वजह से है। 2013 की तुलना में 2014 में महिलाओं से अपराध के मामले 18.3 प्रतिशत तक बढ़ गए, जिसमें बलात्कार के मामले 31.6 प्रतिशत बढ़े। दिल्ली पुलिस रिकॉर्ड में 2014 में बलात्कार के कुल 2,069 मामले दर्ज किए गए जबकि 2013 में 1,571 मामले दर्ज किए गए थे। दिल्ली पुलिस के ही वर्ष 2014 के आंकड़े बताते हैं कि यहां हर रोज महिलाओं के खिलाफ हिंसा के करीब 40 केस दर्ज किए जाते हैं, इनमें बलात्कार और छेड़खानी की घटनाएं ज्यादा होती हैं।</div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
बलात्कार सामाजिक समस्या है। इसका हल भी समाज में बदलाव के जरिये ही निकल सकता है। मेट्रो के अंदर प्रवेश करते ही ज्यादातर लोगों का बरताव बदल जाता है। मेट्रो के बाहर वही लोग भरोसे लायक नहीं रह जाते। मेट्रो के अंदर की लकदक, सुरक्षा, शालीनता, यहां से बाहर निकलते ही बिखर जाती है। मेट्रो अपने आखिरी पड़ाव पर पहुंच गई है। </div>
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<div style="text-align: left;">
यह सफर यहीं पूरा हुआ। लोगों का रेला बाहर की ओर उमड़ता है। मेट्रो के अंदर बिंदास सफर कर रही लड़कियां वापस उन्हीं रास्तों पर पहुंच गई हैं, जो उनके लिए अबतक सुरक्षित नहीं बन पाए हैं। तमाम दुर्घटनाओं-आशंकाओं, विपरीत हालातों को परे ढकेलते हुए वो तेज चाल से आगे बढ़ रही हैं। यह सफर आजादी का है।<br />
<br />
<br />
<span style="font-size: x-small;">(streekaal.com पर पहले प्रकाशित)</span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-91114583320582447052016-01-31T00:41:00.000-08:002016-01-31T00:41:52.396-08:00हॉस्टल लाइफ, ज़िंदगी जीने दो<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNormal">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEju5O-uQTKFgHNSEONPpE4mFlX-Cu5h36IVu6eEcVgJG3R3qIxNl-FCHj6Hyn-Mal1svIj8IW85C1jgmqR_3aFc1XyroAgqjHCQHFHcYgTpXXEGYKh3aUi5aUUtghh64eLIuW92USq67Dh6/s1600/images.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEju5O-uQTKFgHNSEONPpE4mFlX-Cu5h36IVu6eEcVgJG3R3qIxNl-FCHj6Hyn-Mal1svIj8IW85C1jgmqR_3aFc1XyroAgqjHCQHFHcYgTpXXEGYKh3aUi5aUUtghh64eLIuW92USq67Dh6/s1600/images.jpg" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; font-size: xx-small; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">(चित्र गूगल से साभार)</span><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span>
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हॉस्टल। एक सख्त
वॉर्डन। छोटे छोटे कमरे। कमरों में एक-दो तख्त सरीखे बिस्तर। एक छोटी सी आलमारी।
किताबों का कोना। घर से लाए आचार का डिब्बा। नमकीन, मठरी, जिन्हें खाते ही मां की
याद आ जाए। खट्टी मीठी यादें। गंदा कॉमन टायलेट। तमाम शिकायतें। और ढेर सारे
दोस्त। ढेर सारी शरारतें। कैंटीन से चोरी। मेस के खाने की बुराई। देर रात की
मस्तियां। चुपके से मैगी वाली पार्टी। लड़कियों
का हॉस्टल है तो रात आठ बजे के बाद नो एंट्री का डर। हॉस्टल के बाहर खड़े लड़के
दोस्त लोग। इंतजार। बदनामियां। खिलखिलाहटें। रात हॉस्टल की खिड़की से उतरता चांद।
एफएम रेनबो पर बजते पुराने गाने। सपने। ख्वाहिशें। कठिनाईयां। मुश्किलें। सफ़र।
मंज़िलें। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हॉस्टल की ज़िंदगी
की बात ही अलग है। मेरा अपना विचार है कि लड़कियों को कम से कम दो-तीन साल हॉस्टल
में जरूर रहना चाहिए। यहां ज़िंदगी के वे सबक सीखने को मिलते हैं, जो घर की महफूज
चारदीवारियों में नहीं मिलते। एक इंसान को अपनी अच्छाइयों, कमियों को देखने-समझने
की जो सीख हॉस्टल में मिलती है, और कहीं नहीं मिल सकती। जीने के लिए जरूरी खुला आकाश
यहीं मिलता है। बेरोकटोक ज़िंदगी। जहां आपको अपने नियम खुद बनाने होते हैं। आकाश
में उड़ती चिड़िया को पता होता है कि उसे कितनी ऊंचाई तक जाना चाहिए, कहां परों को
थाम लेना चाहिए। लड़कियां जानती हैं अंधेरे और उजाले का रहस्य। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हॉस्टल में हम उन
छोटी छोटी चीजों की कद्र करना सीख जाते हैं, जिनकी परवाह कभी नहीं की होती। मां की
डांट भी यहां से प्यारी लगती है। बगावतों का जोश भी संयम बरतना सीख जाता है। घर
में रोज रोज यही सब्जी वाली शिकायत का स्वाद, हॉस्टल के मेस की थाली में परोसे
भोजन से समझ आ जाता है। पैसों को उड़ाने की कीमत यहां पता चल जाती है। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">लड़कियों को क्यों
हॉस्टल में जरूर रहना चाहिए। दरअसल मुझे लगता है कि यहां वे अपना वजूद तलाश-तराश
सकती हैं। जैसे जंगली पेड़, झाड़ियां, नदियां अपने रास्ते खुद बनाते हैं। लड़कियों
को अपने सपने चुनने, रास्ते बनाने, आत्म निर्भर बनने का सलीका यहां खुद ब खुद
सीखने को मिल जाता है। सही गलत की पहचान, फैसले करने की क्षमता, अपने फैसलों का
नतीजा भुगतने की हिम्मत, हॉस्टल में रह कर जिंदगी के कारोबार के जरूरी दावपेंच
समझ आने लगते हैं। चिड़िया के पंख मजबूत होने लगते हैं। उसे उड़ने का सलीका आने
लगता है। और यही तो असल सीख है।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
</div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">दिक्कत भी है। ये कि
हमारे यहां लड़कियों के हॉस्टल को जेल सरीखा बना दिया जाता है। ब्वाएज हॉस्टल में
फिर भी आजादी है। गर्ल्स हॉस्टल पाबंदियों से इतने बिंधे हुए होते हैं कि जेल सरीखे
हो जाते हैं। आने जाने के सख्त नियम, कोई मिलने आए तो उसे शक की निगाह से देखना।
गेट बंद होने के समय के बाद लड़की पहुंची तो उसके कैरेक्टर पर अपना सर्टिफिकेट
नवाज देना। दिल्ली यूनिवर्सिटी की छात्राओं ने गर्ल्स हॉस्टल को जेल बनाने की इसी
बेफजूल सख्ती के खिलाफ पिंजड़ा तोड़ अभियान चलाया था। जिसे लड़के लड़कियों दोनों
का भरपूर समर्थन मिला। आंदोलन हॉस्टल को पिंजड़ा बनाने के खिलाफ था। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हॉस्टल की
धमाचौकड़ी, वहां गुजारे गए कुछ साल, जीवन भर की धरोहर बन जाते हैं। जिसे बाद में
बार-बार मिस किया जाता है। वे भी क्या दिन थे। कई लड़कियों ने अपनी हॉस्टल लाइफ के
अनुभव शेयर किए। </span><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">असिस्टेंट प्रोफेसर साक्षी
हॉस्टल में गुजारे अपने तीन सालों को अपनी जिंदगी का सबसे बेहतरीन वक्त बताती हैं।
मम्मी-पापा की याद तो आती थी, लेकिन फिर फ्रैंड्स ही एक दूसरे को इमोशनल सपोर्ट
देते थे। हम बडी शरारतें करते थे। रात में वॉडर्न से छिप छिप कर मैगी की पार्टी
करते थे। किसी के कमरे का दरवाजा बाहर से लॉक कर दिया और फिर हंसी के दौर शुरू हो
जाते थे। हमने अपनी हॉस्टल लाइफ को खूब एन्ज्वाय किया और बहुत कुछ सीखा। रात में
आठ बजे हॉस्टल पहुंच जाना सबसे बड़ी चुनौती होती थी, चाहें आप किसी वाजिब वजह से
बाहर ही क्यों न हों लेकिन आठ बजे नहीं पहुंचे तो घर फोन पहुंच जाता था, ये बड़ी
सिरदर्दी थी। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">झारखंड की अन्वेषा
ग़ाज़ियाबाद के हॉस्टल में रहकर पढ़ाई कर रही हैं। वे कहती हैं कि पहली बार मम्मी
को छोड़कर आने में बहुत डर लगा, मैं बहुत रोई। लेकिन फिर धीरे धीरे इस लाइफ को
जीने लगी। मजा आने लगा। दोस्तों के साथ हम बहुत सारी चीजें सीखते हैं। हम फैसला
करना सीखते हैं। अन्वेषा बताती हैं कि उनके हॉस्टल की बहुत सारी लड़कियां सिगरेट
पीती हैं, बियर पीती हैं। लेकिन फर्क नहीं पड़ता। यह उनकी ज़िंदगी है, वे जैसे
चाहें जिएं। ये हमें तय करना होता है कि हम क्या करना चाहते हैं। मैं तो यहां खूब
घूमती हूं। शायद ही ऐसा कोई दिन हो जब मैं हॉस्टल के बाहर नहीं निकलती। हॉस्टल से
जाने के बाद मैं इस ज़िंदगी को मिस करूंगी। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal"; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">हॉस्टल में रह चुकीं
तमाम लड़कियों से मेरी जो बातें हुईं, उससे मैं तो यही चाहती हूं कि हर
लड़की को कम से कम दो साल हॉस्टल में जरूर रहना चाहिए। जहां उन्हें ज़िंदगी का
स्वाद मिल सके, भले ही घर के खाने का स्वाद कुछ दिनों के लिए क्यों न छूट जाए।
ज्यादातर की शिकायत हॉस्टल के खाने से ही थी। दोस्तों के साथ घूमना फिरना, मस्ती
करना और पढ़ाई भी, इन चीजों को वे आज मिस करती हैं। हॉस्टल के नाम से ही उनके
चेहरे पर एक मुस्कान तैर जाती है। हॉस्टल लाइफ। वे भी क्या दिन थे। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-61065543661285946202015-11-13T02:29:00.000-08:002015-11-13T02:31:13.840-08:00खिड़कियां<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 10.0pt; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">खिड़की</span></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 10.0pt; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">-</span></div>
<br />
<div class="MsoNoSpacing">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 10.0pt; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">दरवाजों की मौजूदगी
में भी खिड़कियों की अहमियत कम नहीं होती। खिड़कियां एक रहस्य की माफिक लगती हैं। अंधेरे
में उजाले का रहस्य। बंद कमरे की घुटन में खुली हवा का रहस्य। घेरेबंदी के बीच
आज़ादी का रहस्य। दीवारों के बीच उम्मीदों का रहस्य। सीक्रेट दरवाजा होती हैं
खिड़कियां। और दरवाजे तो आपका फैसला हैं। आप अंदर रहें या बाहर। बंद दरवाजों के
बीच भी खुली खिड़की में आसमान का नीला रहस्य छिपा है। जैसे आपकी सोच को उड़ने की
आजादी मिलती हो। विचारों को कभी थोड़ी धूप मिल जाती है, कभी ताजी हवा। हां
आंधी-तूफान में खिड़की भी फैसला बन जाती है। रात में खिड़की से झांकता चंद्रमा हमारे
सपनों का रहस्य लिए होता है। जैसे वो भी आसमान की खिड़की से झांककर धरती को देखता
हो। जो पाया सो पाया। जो रह गया बाकी, जो नहीं हुआ हासिल, उस दुनिया में खुलती है
उम्मीद भरी खिड़कियां। सपनों का पीछा करती हुई। ख्वाहिशों का सीक्रेट जानती हैं
खिड़कियां। हर कमरे में जरूर होनी चाहिए </span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 10.0pt; mso-ansi-font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Calibri; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-font-family: Calibri; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">कम से कम एक खिड़की।</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSmLPj5F-c6pnjh_t9Zlc106f3cq4rb2L-E8Za1DPAXnC2DKl-8lh4ai6wma0IHTdvs6aUy1DIPltVWBtvwa9GAzb1LrKhlX4gwZ5sxGZwZrRrQcmcZlA1O89CG1_OcEarf9BhMucVyNVK/s1600/girl_at_the_window_1955.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSmLPj5F-c6pnjh_t9Zlc106f3cq4rb2L-E8Za1DPAXnC2DKl-8lh4ai6wma0IHTdvs6aUy1DIPltVWBtvwa9GAzb1LrKhlX4gwZ5sxGZwZrRrQcmcZlA1O89CG1_OcEarf9BhMucVyNVK/s320/girl_at_the_window_1955.jpg" width="209" /></a></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-59665533418172123952015-06-22T08:38:00.002-07:002015-06-22T08:38:31.551-07:00कमाल की कंगना <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_LKXJvZGEVosbz8UYKLrPJWUJ0yi18Q5Eo3UQXa3t3tYAOScRWKXBYDJusYZvrc3f_NKJBvG9KGDiDbQD1itFfw6hBfVLw-16WqrBQHhnugiIyOZFOT6tFbBMj6V38TvCpgOfUs7-wGiC/s1600/download+%25284%2529.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_LKXJvZGEVosbz8UYKLrPJWUJ0yi18Q5Eo3UQXa3t3tYAOScRWKXBYDJusYZvrc3f_NKJBvG9KGDiDbQD1itFfw6hBfVLw-16WqrBQHhnugiIyOZFOT6tFbBMj6V38TvCpgOfUs7-wGiC/s1600/download+%25284%2529.jpg" /></a></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">वाह कंगना। फिल्म तनु वेड्स मनु पार्ट टु कई मामलों में कमाल है। हर किरदार ने अपना काम बखूबी किया है। बाकी अभिनेत्रियों से अलग हटकर कंगना रनोट ने इस फिल्म से एक नया मील का पत्थर जड़ दिया है। ये फिल्म पूरी तरह कंगना की है। बॉलीवुड हिरोइन्स की अदाएं, नाज़-नखरे तकरीबन तयशुदा बॉ़डी लैंग्वेज, फेशियल एक्सप्रेशन्स, आई एक्सप्रेशन्स होते हैं। इसलिए अभिनेत्रियों का फिल्मी सफ़र काफी छोटा भी होता है। कंगना इससे कहीं आगे जाती हैं। उनकी मुस्कान बॉलीवुडिया मुस्कान से अलग खिंचती है। अपने किरदार में समाते हुए वो वैसे ही हंसती है जैसे मोहल्ले की कोई छोकरी हंसती होगी। नाचने के दृश्यों में वो सबसे ज्यादा खुलकर सामने आती हैं। आम शादी-बारातों में जिस तरह अल्हड़ लड़के नाचते हैं, कंगना भी उसी जोश को दर्शाती है, इस कड़ी में मुझे वो लड़के और लड़कियों को बराबरी पर लाती भी नज़र आती हैं। मुझे महसूस होता है कि आमतौर पर शादी-बारात में लड़कियां नाचती तो हैं लेकिन वहां भी वो तयशुदा लटके-झटकों में ही नाचती हैं। खुलकर नहीं। तनु के किरदार में नाचती हुई कंगना उस दायरे को तोड़ती है और एक आम बाराती की तरह खूब जम के नाचती है। फिल्म का वो दृश्य भी खूब है जब सड़क पर जा रही बारात को देख वो बाइक से उतरती है, पूरे जोश में नाचती है और फिर आगे बढ़ जाती है। उस वक़्त उनके चेहरे पर एक्सप्रेशन तेज़ी से बदलते हैं। तेज़ी से बढ़ते कदम के साथ बारात की मस्ती की जगह चेहरे पर बेवफ़ाई का दर्द ढलता चला जाता है, कुछ क्षणों में आंखों की मस्ती की जगह चिंगारी भरती चली जाती है, गले से उतरकर चुन्नी कदमों में गिर जाती है। कंगना की तुलना कुछ-कुछ मशहूर पॉप स्टार शकीरा से करने का जी भी चाहता है। वही बेलौस अंदाज़, बिंदासपन।</span></div>
<b id="docs-internal-guid-4e9f261d-1be7-2f37-6190-5d65b0da3d04" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हालांकि बॉलीवुड मेल डॉमिनेटेड है जहां अभिनेताओं की तुलना में अभिनेत्रियों को पैसे भी कम मिलते हैं और उनके किरदारों में वेराइटी भी कम होती है। बावजूद इसके कई अभिनेत्रियों ने अपनी अलग पहचान बनायी है। मधुबाला, मीना कुमारी से लेकर माधुरी दीक्षित, तब्बू, विद्याबालन तक ने अदाकारी के नए जौहर दिखाए हैं। ये अभिनेत्रियां अपने दम पर फिल्म को ले जाती हैं। बॉलीवुड में लव स्टोरीज़ से हटकर प्रयोगात्मक फिल्में भी बन रही हैं लेकिन माधुरी दीक्षित, तब्बू, विद्या बालन जैसी अदाकाराओं को अब भी लीक से हटकर स्क्रिप्ट पर काम करने के मौके बहुत नहीं मिलते।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">कंगना ने क्वीन फिल्म में भी अपनी जबरदस्त एक्टिंग से आलोचकों की तारीफें बटोरी। तनु वेड्स मनु 2 ने तो उन्हें बेमिसाल बना दिया। अपने वक़्त की तमाम बॉलीवुड एक्ट्रेसेस से कहीं आगे पहुंचा दिया। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">फिल्म के डबल रोल में कंगना अपने किरदार में इतना रमी हुई थीं कि दोनों बिलकुल जुदा कंगना लग रही थीं। ऐसा लगता ही नहीं कि दोनों लड़कियां एक ही हैं। हरियाणवी बोली तो क्या खूब पकड़ी। हरियाणवी एक्सेंट में उनके डायलॉग खूब जंचे। जब वो अपना परिचय देती है कि मैं स्टेट लेवल की चैंपियन हूं, शर्मा जी की अंगूठी वापस करती है या फिर फिल्म के अंत में शादी के आखिरी फेरे पर ठहरकर एक बार फिर शर्मा जी से पूछती है कि वो ये शादी सचमुच करना चाहते हैं या नहीं। तनु के किरदार में जहां उनकी आंखें चहकती-भागती फिरती हैं वहीं दत्तो के किरदार में वो ठहरी हुई, गहरी सी लगती हैं। हरियाणवी लड़की का किरदार छोटे शहरों की लड़कियों का उत्साह बढ़ानेवाला भी है। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">फिल्म की कहानी तो मामूली ही थी लेकिन बुनावट इतनी बारीक और सुंदर कि शुरू से आखिर तक रवानगी बनी रही। फिल्म का वो सीन भी जबरदस्त था जब बेवफाई की चोट खाकर टिमटिमाती रात में वो झज्जर की सड़कों पर आवारगी करती हैं, भटकती फिरती हैं।। बैक ग्राउंड में गाना बज रहा है...जा-जा-जा रे बेवफा। बूढ़े हकीम को वो हाथ की लकीरें दिखाती हैं और ताबीज़ दिये जाने से पहले ही उठकर चल देती हैं। </span></div>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 14.666666666666666px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">बॉलीवुड में बाहर से आकर अपनी जगह बनाना आसान नहीं। करियर की शुरुआत से लीक से हटकर फिल्मों का चयन और हर फिल्म में पिछली फिल्म से बेहतर अदाकारी के साथ कंगना ने अपने लिए अलग राह बनायी है। जो उन्हें उनके वक़्त की तमाम अभिनेत्रियों से अलग खड़ा करती है। फिल्म के तमाम किरदारों के साथ-साथ निर्देशक आनंद एल राय भी बधाई के पात्र हैं।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="font-size: xx-small;">(चित्र गूगल से साभार)</span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-42730349925683807852015-04-14T06:58:00.003-07:002015-04-14T06:58:26.076-07:00डर है कि मानता नहीं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span><span style="font-family: Arial; font-size: 15px; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></span>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhiwEKQfuLUtKr4B9sxB9f8id4xiXjhJxdUrHlJq49KFFRDMpLxhFBrUkI2281Skyy_sBvhTLVPb65PgtdJ65RzHOcPPXJrBV-qV4GAWkGTxW-Gi2Qgus9FkeC9ii3spm9hTdX2e3qVrBqY/s1600/niimbuwali.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhiwEKQfuLUtKr4B9sxB9f8id4xiXjhJxdUrHlJq49KFFRDMpLxhFBrUkI2281Skyy_sBvhTLVPb65PgtdJ65RzHOcPPXJrBV-qV4GAWkGTxW-Gi2Qgus9FkeC9ii3spm9hTdX2e3qVrBqY/s1600/niimbuwali.jpg" height="320" width="240" /></a></div>
<span><span style="font-family: Arial; font-size: 15px; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></span>
<span><span style="font-family: Arial; font-size: 15px; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></span>
<span><span style="font-family: Arial; font-size: 15px; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></span>
<span id="docs-internal-guid-d6aa0374-b831-f762-b65c-5d9ccb1333b8"><span style="font-family: Arial; font-size: 15px; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">ये कुछ ऐसा है कि हम चांद पर पहुंच जाएं तो वहां भी नींबू-मिर्ची लटका आएं। अंतरिक्ष में उड़ान भरते हमारे मंगलयान-6 पर भी एक नींबू-मिर्ची लटक रहा हो। ऑडी जैसी गाड़ियों पर तो नीबू-मिर्ची लटकाते ही हैं। घर-दफ्तर-दुकान पर तो नींबू-मिर्ची यूं ही लटकते मिलते हैं। टैक्नॉलजी से कितने लैस हों, बड़ा वाला स्मार्टिया फोन लेकर घूमते हों लेकिन नींबू-मिर्ची वाले डर-वहम-मानसिकता से पीछा नहीं छुड़ा पाए। इस मॉल में हम पहुंचे तो बुजुर्ग सी औरत पीली बंधेजवाली साड़ी में लिपटी बड़ी अच्छी लगी। लगा कि सीधे राजस्थान से यहां लैंड किया हो। फिर देखा तो उसके हाथ में नींबू-मिर्ची से भरा एक थैला था। हर शोरूम के दरवाजे पर नींबू-मिर्ची लटका रही थी और सबका हालचाल ले रही थी। बाटा हो या एडिडास, मॉल के प्रांगण में रंगबिरंगी रबरबैंड, क्लचर, चिमटियां,हैंडबैग बेचता छोटा सा दुकानवाला हो या रिबॉक जैसी बड़ी कंपनियां, बिना नींबू-मिर्ची के किसी की दुकान नहीं चल रही थी। उसकी ख़ुशमिज़ाजी देख मुझे उससे बात करने में कोई झिझक महसूस नहीं हुई। मैंने उससे छोटी सी बातचीत की। अम्मा कहां से आई हो, कितने में नींबू-मिर्ची बेचती हो। तो उन्होंने बताया कि चाहे बड़ा झक-झक करता शोरूम हो या, अदना सा कुल्फी वाला। बीस रुपये महीना हर कोई देता है। इस पूरे मॉल से उसे महीने का हज़ार रूपया तक मिल जाता है। मैंने फौरन नींबू का भाव जोड़ने की कोशिश की। बस हजार रुपये महीना। अम्मा बड़ी हाजिरजवाब थी। फट मुझे पहचान भी लिया। देखी है मैंने तुम्हे कहीं। वैशाली सेक्टर तीन में देखी होगी। हां-हां जरूर देखी होगी। फिर वो नींबू-मिर्ची की अपनी थैली लेकर उपरवाले माले की ओर बढ़ गई। </span></span></div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-48783702058781845802015-03-17T20:03:00.002-07:002015-03-19T01:13:51.181-07:00हिंदी लेखक, लेखक बाद में है<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हिंदी के लेखक सिर्फ लेखक होकर क्यों नहीं जी सकते जबकि अंग्रेजी के लेखक सिर्फ अपनी कलम से ही आजीविका चला सकते हैं। क्या तर्क ये कि हिंदी का बाज़ार ग़रीब है । हिंदी पट्टी के लोग आर्थिक तौर पर संपन्न नहीं। हिंदी का लेखक, लेखक बाद में होता है, पहले वो अध्यापक होता है या कहीं क्लर्क होता है या फिर कोई और नौकरी। सिर्फ लेखन उसका पेशा हो ये संभव नहीं बन पाता। जबकि अंग्रेजी में सिर्फ लेखन से ही लेखक आराम से जी सकता है, परिवार पोस सकता है, शहर दर शहर भ्रमण कर सकता है। </span></div>
<b id="docs-internal-guid-5686f2cf-2ad4-68a7-8931-2e8e2afac232" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">अपने ही देश में हिंदी कैसे मात खा रही है इसका नमूना अखबारों, टीवी चैनलों या दूरदर्शन में निकलनेवाली नौकरियों से लगाया जा सकता है। अपने अंग्रेजी चैनल के लिए जिस पैकेज पर लोगों को नौकरी पर रखता है, हिंदी चैनल में पैसा आधे से भी कम हो जाता है। देश में सबसे ज्यादा अखबार हिंदी भाषा में निकलते हैं तब ये कि हिंदी के लेखकों को, अंग्रेजी के लेखकों की तुलना में एक लेख पर अपेक्षाकृत कम पैसे मिलते हैं। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हिंदुस्तान टाइम्स(17 मार्च 2015) में एक रोचक लेख छपा। भारतीय मूल के कुछ अंग्रेजी अरबपति लेखक( बैंड ऑफ बिलियनर्स)। अंग्रेजी के (विवादित) लेखक सलमान रश्दी की संपत्ति 15 मिलियन डॉलर। वीएस नायपॉल 7 मिलियन डॉलर। विक्रम सेठ 5 मिलियन डॉलर। किरन देसाई 3 मिलियन डॉलर। अंग्रेजी के पॉप्युलर लेखक चेतन भगत की संपत्ति 1.3 मिलियन डॉलर। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मुझे यहां ज्ञानपीठ पुरस्कार से सम्मानित मराठी लेखक भालचंद्र नेमाडे की बातें भी याद आ रही हैं। नेमाडे ने कहा कि सलमान रश्दी और वीएस नायपॉल की कृतियों में साहित्यिक मर्म और मूल्यों का अभाव है। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3SD3SsqNjQCz6N0e3NjOe6OpliXHL5mBU52Q_v4Dn_GOhTvLsLNCpRsspet3ho4jqxnIpieCYXoiGX8NSiqaRJ9uRHdGUYwdr-dTnHG6Z-C3gI4JDPVj5I8BD6KNeQ_L-YOciCccbR6Qv/s1600/images.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3SD3SsqNjQCz6N0e3NjOe6OpliXHL5mBU52Q_v4Dn_GOhTvLsLNCpRsspet3ho4jqxnIpieCYXoiGX8NSiqaRJ9uRHdGUYwdr-dTnHG6Z-C3gI4JDPVj5I8BD6KNeQ_L-YOciCccbR6Qv/s1600/images.jpg" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: xx-small;">(इस विवादित कार्टून को अंग्रेजी-हिंदी संदर्भ में भी रख सकते हैं,<br />चित्र गूगल से साभार)</span></td></tr>
</tbody></table>
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">नेमाडे ने सलमान रश्दी की कृतियों पर कहा था कि इन सब में उन्होंने पूरब और एशिया के लोगों की निंदा की और नाकारत्मक पक्ष पेश किया, पश्चिम को ख़ुश करने का प्रयास किया। नायपॉल को लेकर नेमाडे ने कहा कि भारत को समझने के लिए उन्हें तीन बार फेलोशिप पर भारत आना पड़ा। अगर किसी लेखक को किसी विषय पर समझ बनाने के लिए इतनी बार फेलोशिप लेनी पड़े तो वो लेखक कैसा। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">सलमान रश्दी और वीएस नायपॉल सबसे अमीर (अंग्रेजी) लेखकों में से हैं।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हिंदी के उन अग्रणी लेखकों की याद आ रही है जिनकी रचनाएं स्कूली किताबों में पढ़कर हम बड़े हुए। अपने जीवन के अंत समय में जिन्होंने बेहद मुश्किल से गुजारे। इलाज के लिए पैसे तक न मिल पाए। निराला का जीवन घोर गरीबी, त्रासदी, संघर्ष से घिरा रहा। आर्थिक तंगी से जूझते रहे अमरकांत का इंटरव्यू पढ़ा था कि लेखक न तो शहीद होता है न मोहताज।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">आज के इस समय में कई लेखक-पत्रकारों की हालत देख रही हूं। समय से पहले नौकरियों से बाहर कर दिये गये लोग जो काबिल हैं और तिल-तिल कर मर रहे हैं। कई साल पत्रकारिता में गर्क करने के बाद दूसरे कामधंधे के बारे में सोच रहे हैं। क्योंकि कम पैसे पर काम करने के लिए नौजवान तैयार हैं। एक वरिष्ठ की जगह मालिक दो कनिष्ठों को रखने की रणनीति पर काम कर रहा है। तो दस पंद्रह साल की नौकरी के बाद कईयों को बाहर का रास्ता दिखा दिया जा रहा है। 35 की उम्र में रिटायर कर दिया जा रहा है। हिंदी लेखकों के साथ तो स्थिति इतनी बुरी है कि काम कराये जाने के बाद उनका पैसा कब आएगा, आएगा या नहीं इसकी कोई गारंटी नहीं। अंग्रेजी लेखक रॉयल्टी का सुख उठाते होंगे हिंदी लेखक इसकी उम्मीद बेहद कम ही करते हैं।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हां कमाई करनेवाले हिंदी लेखक भी हैं। साल के बारह महीने जिनके कार्यक्रम तय होते हैं। देश के सबसे अमीर कवि भी हैं जिन्हें कवि सम्मेलन में जाने के लिए लाखों के चेक मिलते हैं। मगर ऐसे लेखक और कवि चुनिंदा हैं और इतर वजहों से भी जाने जाते हैं।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">और आखिर में ये देश हिंदी सिने प्रेमियों का है। जहां हिंदी सिनेमा की धूम रहती है। हिंदी फिल्में रिलीज होने के कुछ ही दिनों में सौ करोड़ की कमाई कर लेती हैं। हिंदी अभिनेता-अभिनेत्रियों को एक फिल्म में अभिनय करने के करोड़ों रुपये मिलते हैं। लेकिन इन फिल्मों-प्रोडक्शन हाउस-सीरीयलों में काम करने के लिए अंग्रेजी आनी आवश्यक है। हिंदी फिल्मों की स्क्रिप्ट हिंदी नहीं अंग्रेजी में लिखी जाती है। हिंदी कहानी को सबमिट करने के लिए अंग्रेजी में अनुवाद करना पड़ता है। पुरस्कार के लिए जमा की जानी वाली रचनाएं यदि अंग्रेजी से इतर भाषा की हैं तो उनका अंग्रेजी में अनुवाद कराना पड़ता है। अब बताइये कि हिंदी फीचर का अगर कोई अंग्रेजी में अनुवाद करेगा तो शब्दों और भाषा का रस कहां रह जाएगा। और जाहिर है कि हिंदी में लिखनेवाला लेखक स्वयं तो अंग्रेजी अनुवाद कर नहीं पाएगा। हिंदी पट्टी में ही हिंदी अछूत है, उपेक्षित है और हिंदी भाषी बेबस-मजबूर।</span></div>
<br /></div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-68011210462514056262015-03-09T21:28:00.001-07:002015-03-09T21:28:14.144-07:00India's Daughter, शुक्रिया leslee udwin<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjb3lToZG-xCxh-I0xuqx33HdKh0Z6CJXKjFL9Obv_wfIZ9hiQOWXjUKjqkhRy4tpltymRbrv6TERZGw0hqbLhzx_Ai3ivIdyO4pVx4bkAmkb0-tso2tEIl-yQhLUI2TZDAmC9YGnQcvpxo/s1600/images+(1).jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjb3lToZG-xCxh-I0xuqx33HdKh0Z6CJXKjFL9Obv_wfIZ9hiQOWXjUKjqkhRy4tpltymRbrv6TERZGw0hqbLhzx_Ai3ivIdyO4pVx4bkAmkb0-tso2tEIl-yQhLUI2TZDAmC9YGnQcvpxo/s1600/images+(1).jpg" height="142" width="200" /></a></div>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFwsgQIWQWdqbPAI8joEIuKurfFDRA9qNkfTiqDLzcJL-M0fljQixA04Ggtw1qCegSDkKYB9f-XfZZGTTNYmngS2HmkHxyUgdJ1j2u37-HLDT7GfM5WJjww35rZLLrHs7sKetVO-9nusMx/s1600/download.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFwsgQIWQWdqbPAI8joEIuKurfFDRA9qNkfTiqDLzcJL-M0fljQixA04Ggtw1qCegSDkKYB9f-XfZZGTTNYmngS2HmkHxyUgdJ1j2u37-HLDT7GfM5WJjww35rZLLrHs7sKetVO-9nusMx/s1600/download.jpg" height="174" width="320" /></a><br />
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">शुरू-शुरू में तो मुझे भी बेहद अजीब लगा कि एक रेपिस्ट बताएगा लड़कियों को कैसा रहना चाहिए, किस समय घर से बाहर निकलनेावली लड़कियां गंदी लड़कियां हैं, रेपिस्ट समझाएगा कि महज 20 फीसद लड़कियां ही अच्छी लड़कियां हैं। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">लेकिन शुक्रिया लेजली उडविन का। India’s Daughter के नाम से उन्होंने एक बेहतरीन डॉक्युमेंट्री बनायी। वो जो हम न बना सके। डॉक्युमेंट्री देखने के बाद मेरा विचार बदला।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">इस पर प्रतिबंध लगाया जाना मुझे ठीक नहीं लगता। तब भी जब मुझे ये लग रहा था कि एक रेपिस्ट के विचारों को लोग जानें। दरअसल मेरा डर ये था कि लोग, अधिकांशत: युवा, नकारात्मक बातों को जल्दी स्वीकार करते हैं। अपराध की दुनिया, अपराधी की सोच जाने-अनजाने हमारे अवचेतन पर नकारात्मक प्रभाव छोड़ते हैं। जैसे भद्दे गाने, एक्शन फिल्में जल्दी पॉप्युलर होती हैं, अच्छी चीजों को जगह बनाने में वक़्त लगता है।</span></div>
<b id="docs-internal-guid-a0b71ed3-01e8-80ff-e421-f20285c79ef8" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">डॉक्युमेंट्री देखते हुए एक बार भी बीच में रुकने की इच्छा नहीं हुई। निर्भया के मां-बाप की बातें, अपराधी मुकेश की बातें एक दूसरे को काउंटर कर रही थीं। जब मुकेश कहता है कि लड़कियों को रात में अकेले बाहर नहीं निकलना चाहिए तब निर्भया की मां बताती है कि उसकी बेटी रात 8 बजे से सुबह 4 बजे तक इंटरनेशनल कॉल सेंटर में काम करती थी, ताकि अपनी पढ़ाई का खर्च उठा सके और फिर सुबह कॉलेज जाती थी। मुकेश कहता है कि लड़कियों का काम है घर की साफ-सफाई, खाना बनाना...। निर्भया की मां बताती है कि उसकी बेटी ने पढ़ने के लिए कितनी मेहनत की, पिता से कहा कि जो पैसे उन्होंने उसके दहेज के लिए रखे हैं उसे पढ़ाई पर खर्च कर दीजिए। आंखों में गर्व और आंसू लिए मां बताती है कि कैसे एक छोटे से शहर में रहनेवाली लड़की ने अपनी अंग्रेजी इतनी अच्छी कर ली कि उसे अमेरिकन इंटरनेशनल कॉल सेंटर में नौकरी मिल गई। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">पूरी डॉक्युमेंट्री में अपराधियों के चेहरे पर अपने किये पर पछतावे के कोई लक्षण नहीं दिखे। मुकेश बताता है कि आगे कोई रेप करेगा तो लड़की को जिंदा नहीं छोड़ेगा ताकि वो उसे पहचान न सके। कानून का ये खौफ़ हैे अपराधियों पर। तो यहां शर्म हमारी कानून व्यवस्था को लागू करनेवालों को आनी चाहिए। मुकेश तकरीबन वही बातें कर रहा था जो सचमुच हमारे ईर्दगिर्द रहनेवाले ज्यादातर लोग करते हैं। उसकी बातें शरीफ लोगों को बातों जैसी ही थीं। हम एक रेपिस्ट की कुंठित मानसिकता ही नहीं समझ रहे थे, उसे सुनते हुए अपने चारों तरफ के तमाम लोग ख्याल आ रहे थे जो यही बातें बोलते हैं। यही बात गीतकार-सांसद जावेद अख्तर ने कही-”डॉक्युमेंट्री को सामने आने दीजिए, एक रेपिस्ट वही तो बोल रहा है जो आम शरीफ लोग बोलते हैं, जो बातें वो संसद के गलियारे में अक्सर ही सुनते हैं।”</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"> </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">लेकिन सबसे ज्यादा घिन तो अपराधियों का केस लड़नेवाले दोनों वकीलों की बातों को सुनकर आ रही थी। जो एक लड़की को कभी नाजुक फूल बना रहे थे, तो कभी उस पर पेट्रोल डालकर जलाने की बात कह रहे थे। उनकी सोच तो अपराधियों से भी ज्यादा खौफनाक और लीचड़ थी। उनके मुंह से लिजलिजी बातें निकल रही थीं, जो एक रेपिस्ट की बातों से भी ज्यादा खतरनाक थीं। छी...।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">लेजली की डॉक्युमेंट्री देखते हुए एक और बात समझ आ रही थी। लेजली उन झुग्गियों में गईं जहां मुकेश और उसके साथी रहते थे। उनके परिवारों के हालात, उन झुग्गियों के हालात देख यही लग रहा था कि ये जगहें तो अपराधी बनाती हैं। जहां जीने के लिए इतने बदतर हालात हों,वहां गुदड़ी का लाल तो कोई एक आध बनेगा ज्यादातर तो नकारात्मक ऊर्जा से ही प्रभावित होंगे। रात को जगमगाती ऊंची-ऊंची इमारतों के साये में बसी, हर तरह के अंधेरे में डूबी झुग्गियां कैसे इंसान बनाएंगी। जहां एक मां कहती है कि मुझे तो पता ही नहीं था कि मेरा बेेटा जिंदा भी है, वो तो पुलिस जब उसे ढूंढ़ते हुए आई तो पता लगा कि मेरा बेटा जिंदा है,मैं तो उसे मरा हुआ मान चुकी थी। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">डॉक्युमेंट्री में निर्भया आंदोलन के दृश्य दोबारा देख एक बार फिर रगों में जमा ख़ून खौलने लगा कि क्या हम सचमुच भूल चुके थे उस आंदोलन को। हमारी मांग सिर्फ निर्भया फंड तो नहीं थी। लगा कि दोषियों को फांसी देने में इतना वक़्त निकल जाता है कि फांसी की सज़ा का जो असर जनमानस पर होना चाहिए था वो अब नहीं होगा। फिर ऐसी फांसी का मतलब भी नहीं रह जाता है। और हां मैं भी ऐसे अपराधियों पर फांसी के पक्ष में हूं जो ऐसे जघन्य अपराध करते हैं। लेकिन दीमापुर की घटना के पक्ष में बिलकुल नहीं जहां रेपिस्ट को जेल से निकालकर भीड़ जानवर बन गई। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">आखिर में शुक्रिया Leslee Udwin, you have done a great job. और ज्योति अपने नाम की तरह ही तुमने दुनिया को नई ज्योति दी।</span></div>
<br /></div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-50601496392689216402015-02-22T20:00:00.001-08:002015-02-22T20:01:11.344-08:00नहीं करना बीएड..अब बोलो<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbBi16fq9RoS9AzdF22bFcgfspbzsT0RqimFsET27sPB2IO7_GWzoQcjBxPsVzzTzEnEhvwscSf_-KBVdYTKs43dcL7W9PMQzMpgg7Bc4BM30ti8azCOwFv0Xb_DlIRGN9wlLz29qFPci-/s1600/images.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbBi16fq9RoS9AzdF22bFcgfspbzsT0RqimFsET27sPB2IO7_GWzoQcjBxPsVzzTzEnEhvwscSf_-KBVdYTKs43dcL7W9PMQzMpgg7Bc4BM30ti8azCOwFv0Xb_DlIRGN9wlLz29qFPci-/s1600/images.jpg" /></a></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="line-height: 1.38;"> </span><span style="font-size: xx-small;"> (चित्र गूगल से साभार)</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हर वो चीज जो लड़कियों पर चरित्र प्रमाण पत्र की तरह चस्पा कर दी जाती हैं मुझे उस पर बेहद गुस्सा आता। जैसे लड़कियां आर्ट्स लेती हैं साइंस नहीं। तो मैंने साइंस ली। लड़कियां बायोलॉजी लेती हैं मैथ्स नहीं। तो मैंने मैथ्स लेने की ठानी। और सारे इम्तिहानों में पास भी हुई। हां अगर आर्ट्स के कुछ सबजेक्ट्स पढ़े होते, इतिहास-भूगोल ज्यादा पढ़ा होता तो और अच्छा रहता। लेकिन विज्ञान भी मुझे प्रिय रहा। ख़ास तौर पर फिजिक्स। कैमेस्ट्री नहीं। ग्रेेजुएशन के बाद अपनी राह तलाश रही थी। तो बीएड करो लो। बीएड करा दो। नारे की तरह ये शब्द चारों ओर गूंजते। पड़ोस की आंटियों की सलाह। अंकल जी लोगों की भटकती मुस्कान के साथ बीएड करने की सलाह। सारे जहां के बड़े भईया लोगों की यही सलाह। सारी-सारी लड़कियां पढ़ाई करें और फिर वो सारी-सारी लड़कियां बीएड कर लें। ये बात मुझे बहुत नागवार गुजरती। बीएड किया है क्या,ये सवाल मुझपर तीर की तरह गुजरता। लड़कियां बीएड करें इससे मुझे कोई ऐतराज नहीं। शिक्षिका की नौकरी कुछ सुकून का पेशा होता है। जिसमें परिवार और बच्चों की जिम्मेदारी निभाने में सहूलियत रहती है। दूसरी नौकरियों में दिक्कत होती है। लेकिन दिक्कतों से जीवन में कहां तक बचा जा सकता है। जीवन में किस तरह की दिक्कतों और किस तरह की सहूलियतों का चुनाव किया जाये, ये आप पर है। ठीक है लड़कियां बीएड करना पसंद भी करती हैं। लेकिन बीएड को हर लड़की पे चस्पा कर देना भी तो ठीक नहीं। मां-बाप और उनकी पीढ़ी के लोगों को तो एक बारगी छोड़ दो। लेकिन हमारे टाइम में ट्रैवल कर रहे लोग भी जब ये सलाह देते हैं तो मन गुस्से से भर जाता है।</span></div>
<span id="docs-internal-guid-8789e5ce-b487-5baa-2093-31da0710a2e2"></span><br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">नौकरी में जरा उठापटक हुई तो बीएड कर लो। नौकरी के दरमियान कुछ परेशानियां आयीं तो उसका हल ये कि बीएड कर लो। नौकरी के 12-13 साल बाद भी लोग इस तरह की सलाह देने से गुरेज नहीं करते। ऐसी सलाह देनेवालों में पुरुषों से आगे महिलाएं रहती हैं। कहां मंगल अभियान समेत अंतरिक्ष अनुसंधानों में शामिल (महिला) वैज्ञानिकों की तस्वीर मेरे ज़ेहन पर मिसाल के रूप में चस्पा हो गई है। मैं वैज्ञानिक टेसी थॉमस के तार्किक दिमाग के बारे में सोचती हूं जिन्होंने अग्नि परियोजना को अंजाम तक पहुंचाने में अहम भूमिका निभायी। जिन्हें अग्निपुत्री कहा गया। मैं दुनिया-जहां में लीक से हट कर काम कर रही लड़कियों-महिलाओं की बात पढ़ती-लिखती हूं। वो पहली महिला जिसने ट्रक ड्राइवर बनना पसंद किया मैं उसकी हिम्मत की दाद देती हूं। अंतरिक्ष में उपस्थिति दर्ज कराने से लेकर पेट्रोेलपंप पर पेट्रोल डालती महिलाओं को मैं ख़ासतौर पर रेखांकित करती हूं। </span><span style="font-family: Arial; font-size: 15px; line-height: 1.38; white-space: pre-wrap;">पर ये बीएड का बाजा अपने यहां थमता नहीं। ये लिखते हुए मुझे अपने चाचा की बेटी की याद आ रही है। छोटे कस्बे की लड़की को पढ़ाने के लिए उसके मां-बाप ने उसे उसकी बुआ के पास रखा। जहां अच्छा स्कूल था अच्छी पढ़ायी। 12वीं तक लड़की अपनी मां के साथ नहीं बुआ के साथ रही कि पढ़ाई कर ले। उसका एक रोज मेरे पास फोन आया- दीदी मुझे भी मास कम्यूनिकेशन की पढ़ाई करनी है। क्या करना होगा कैसे करना होगा। मैंने इस बारे में उसे जानकारी दी। कुछ महीने बाद पता चला कि वो तो बीएड कर रही है। मैंने पूछा तो पता चला कि उसके चचेरे बड़े भाई की सलाह या निर्देश पर उसने बीएड में दाखिला दिला दिया गया। </span><span style="font-family: Arial; font-size: 15px; line-height: 1.38; white-space: pre-wrap;">मुझे अफसोस हुआ। जिसकी पढ़ाई के लिए उसे बचपन में परिवार से दूर किया गया उसका अंजाम अगर बीएड ही होना था तो उसी कस्बे में उसे पढ़ने देते। मैं तो यही कहूंगी कि लड़कियों जो करना चाहो करो। बीएड से आगे दुनिया बहुत-बहुत है।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<br /></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-3575683935842110642015-02-12T07:05:00.002-08:002015-02-12T07:05:42.355-08:00प्रेम के विरोध में काला गुलाब<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.5359999656677201; margin-bottom: 11pt; margin-top: 11pt;">
<span style="background-color: white; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><img alt="10649932_804802942889354_4930702113180452523_n.jpg" height="297px;" src="https://lh6.googleusercontent.com/WPQ6m2BQHBQDTFvhrj2LjHw0Yi4XpL2GFgDh3QCw2nF9JbG1vGu8dPRpLFGpTzW_AxViZAu68pLxaemUmaAmrv6mQDStdGhowLmld7nOBd4C_L46f5RvbrFuvwBc70VMg5Q" style="-webkit-transform: rotate(0.00rad); border: none; transform: rotate(0.00rad);" width="392px;" /></span><span style="background-color: white; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"> </span><span style="background-color: white; color: black; font-family: Arial; font-size: 11px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">(चित्र फेसबुक से साभार)</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.5359999656677201; margin-bottom: 11pt; margin-top: 11pt;">
<span style="background-color: white; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">चलो इस वेलेंटाइन डे पर ढूंढ़ी जाए कोई ऐसी प्रेम कविता जो प्रेमी दिलों के तड़पते दिलों का हाल खोल दे। बताए नफरत फैलानेवालों को कि प्रेम ताकत देता है। ख्वाहिशों का आसमान रंग देता है। प्रेम में एक छोटी कश्ती दरिया के उफान को पार कर जाती है। नहीं-नहीं छोड़ो। इस बार ये सब नहीं। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.5359999656677201; margin-bottom: 11pt; margin-top: 11pt;">
<span style="background-color: white; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">लव जेहाद का उन्माद फैलानेवालों की बात तो कतई नहीं। इससे प्रेम का जायका बिगड़ जाता है। तो उन नौजवान लड़के-लड़कियों की बात जो इस दिन बैठने के लिए कोई रेस्तरां, कोई पार्क तलाश रहे होंगे। घरवालों की निगाहों से छिपकर गुलाबी-लाल पोशाक में लड़कियां अपने प्रेमियों के पास पहुंचने को आतुर होंगी। कॉलेज की एक्स्ट्रा क्लास या किसी फ्रेंड का बर्थडे, किताबें लौटाने की बहानेबाज़ियां। और सज-धज कर तैयार प्रेमी जिन्होंने लाल गुलाब का इंतज़ाम पहले से ही कर लिया होगा कि कहीं वेलेनटाइन डे के दिन गुलाब कम न पड़ जाएं। सबसे सुंदर तो इस दिन फ्लोरिस्ट शॉप लगते हैं। प्रेम और फूलों की खुशबू से गुलजार। लाल गुलाब की बहार। पर इस बार इनकी बात भी नहीं करते।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.5359999656677201; margin-bottom: 11pt; margin-top: 11pt;">
<span style="background-color: white; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">चलो काले गुलाब की बात करते हैं। अच्छा नहीं लगा न। वेलेनटाइन डे के दिन काला गुलाब। क्यों भला। अखबार के पन्नों में एक-दो कॉलम की खबरें होती हैं, लड़की के चेहरे पर तेज़ाब डाला। हम ऐसी कितनी खबरों से यूं गुजर जाते हैं जैसे कुछ हुआ ही नहीं। वो घटनाएं हमें कुरेदती तो है लेकिन पन्ना पलटा और बात खत्म। वो लड़कियां प्रेम के विरोध में काला गुलाब दे रही हैं और अपना कसूर पूछ रही हैं। सड़क पर बेखबर जा रही लड़की जिसने उस शख्स का प्रेम प्रस्ताव ठुकरा दिया, जो तेजाब की बोलत छिपाए उसका इंतज़ार कर रहा है, लड़की यहां से गुजरेगी, वो उस पर तेज़ाब डालेगा और भाग निकलेगा। सिर्फ इसलिए कि उस लड़की ने उसे न कह दिया था। वो प्रेम तो कतई नहीं था। कितनी लड़कियों की ज़िंदगीt, चेहरे और सपने तेजाब के हमले में झुलस रहे हैं। उनमें से कई हिम्मत हार जाती हैं लेकिन कुछ इस हादसे से उबर कर जीती भी हैं। stop acid attack ऐसी ही लड़कियों की संस्था हैं। जो सोशल मीडिया से लेकर दिल्ली के जंतर मंतर तक अपनी आवाज़ बुलंद कर रही हैं। जो अदालत में इंसाफ की लड़ाई लड़ रही हैं। सुप्रीम कोर्ट के आदेश के बावजूद तेजाब की बिक्री अब भी खुलेआम हो रही है। वो तेजाब फेंकनेवालों पर कठोर सजा की मांग कर रही हैं और पीड़ितों के लिए पुनर्वास।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.5359999656677201; margin-bottom: 11pt; margin-top: 11pt;">
<span style="background-color: white; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">तेजाब के हमले से बुरी तरह लक्ष्मी अग्रवाल की हिम्मत की जितनी दाद दी जाए कम है। वो इस दर्दनाक घटना से न सिर्फ खुद निकलीं बल्कि कितनी लड़कियों को हौसला दे रही हैं। लक्ष्मी जब 16 साल की थी तो 32 साल के एक व्यक्ति ने उस परे तेजाब डाला था। क्योंकि लक्ष्मी ने उसके शादी के प्रस्ताव को ठुकरा दिया था। 8 सालों तक लक्ष्मी अपना चेहरा छिपाती रही। लेकिन बस में गैंगरेप की घटना के बाद लक्ष्मी दुनिया के सामने आई। स्टॉप एसिड अटैक ग्रुप से जुड़ी। अपने साथियों के लिए हौसला बनी। अमेरिका में मिशेल ओबामा ने लक्ष्मी को इंटरनेशनल वुमन करेज अवार्ड से नवाजा।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.5359999656677201; margin-bottom: 11pt; margin-top: 11pt;">
<span style="background-color: white; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">क्या आपको हमारी इन दोस्तों का काला गुलाब स्वीकार है। ये लड़कियां कहती हैं कि हमारे लिए तेजाब का एक तालाब बनवा दो हम उसमें छलांग लगाने को तैयार हैं, तुम्हारे इस तेजाबी सच्चे प्यार में पूरी तरह जलने को तैयार हैं, कि फिर शायद तुम्हारा प्यार मुझमें और गहरा और सच्चा होगा, पूछती हैं कि क्या फिर तुम उन्हें अपनाओगे, ये लड़कियां दुआ मांगती हैं कि अगले जनम वो तुम्हारी बेटी बनें और तुम जैसा आशिक उन्हें फिर मिले। क्या सहन कर पाओगे।</span></div>
<span id="docs-internal-guid-0a9a3709-7e51-9eea-76ce-3629e69c4d6c"></span><br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">दोस्तों हमारी तरफ से तुम्हें ढेरों लाल गुलाब। तुम उन्हें स्वीकार करना। तुम बहुत हिम्मती हो, हम बहुत कमज़ोर। हमें माफ करना। अपने सपनों को जीना। अपने सपनों से प्रेम करना। </span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-23688380462555925572015-02-01T02:50:00.000-08:002015-02-01T02:50:14.641-08:00कवि वीरेन डंगवाल से एक मुलाकात<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgT2DGWGAcvmbU3e9oSWWOC9BPPyzhHR9Mis3J-ymVMEI1Yhwdq9bdo9p-4Qk-DtL73cMLGLOtSd-i7yoX0rkJ299imhKsumfMrWK_Iqh64e15f37mKcgtcTzfrpsgalyNZSNTmxHl5EQrj/s1600/IMG_20150125_173522+(1).jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgT2DGWGAcvmbU3e9oSWWOC9BPPyzhHR9Mis3J-ymVMEI1Yhwdq9bdo9p-4Qk-DtL73cMLGLOtSd-i7yoX0rkJ299imhKsumfMrWK_Iqh64e15f37mKcgtcTzfrpsgalyNZSNTmxHl5EQrj/s1600/IMG_20150125_173522+(1).jpg" height="240" width="320" /></a></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">वीरेन डंगवाल जी के साथ ये मुलाकात हासिल करना मेरे लिए एक सुंदर सपने के सच होने जैसा ही है। जिनकी कविताओं की रौशनाई में समंदर सितार बन जाता है, बच्चा कबाड़ी की संगीतमय पुकार अज़ान बन जाती है,जो अरे,अबे,ओ करुणानिधान करते हुए भगवान के कारखाने की दरयाफ्त कर आते हैं और कद्दू-समोसे, नाक तक की खबर लेते हैं। कभी अबे गधे कहकर कान खींचते हैं। अपनी ही परछाईं में खुद को ढूंढ़ते हैं तो कभी न लिए गए चुंबन में।</span></div>
<b id="docs-internal-guid-f4fae62e-44c0-383b-2093-f0a5a28ddbb0" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">उनसे मिलने से पहले मैंने सोचा कि कुछ तैयारी कर लूं, उनकी कुछ कविताएं कंठस्थ कर लूं, पर ऐसा कर न सकी। कुछ लोगों को नजदीक से देखकर लगता है कि एक साधारण व्यक्ति कितना असाधारण जीवन जी सकता है। किस तरह लोगों का मार्गदर्शन करता है। हमारी दुविधाओं से हमें उबारने में कवि कितनी मदद कर सकता है। निश्चित तौर पर वीरेन जी ऐसे ही लोगों में से एक हैं। बिना किसी आडंबर, लाग-लपेट के, साफ दिल-साफगोई, एक खुली किताब से मिलना हुआ हो जैसे। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">वीरेन जी की सेहत पिछले दिनों काफी खराब रही थी। पर अब पहले से काफी सुधार था। खुद वीरेन जी ने कहा कि एक बार फिर नए सिरे से उन्होंने लिखने की कोशिश की है। बीमारी ने जैसे दिल-दिमाग के पन्नों पर रबर से मिटाकर सबकुछ साफ कर दिया हो। बीमारी से लड़ते हुए एक बार फिर वो शब्दों का संसार रचने को तैयार हो गए हैं। अपने पोते-पोती पर लिखी एक कविता का जिक्र किया और बीमारी लड़ते हुए मन का भी।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">इस अंधेरे में तेज़ रोशनियों ने बचाया मुझे/ या अक्टूबर की ओज से आभासित / चांद की स्मृति ने/या तुम्हारे प्यार ने/ मैं नहीं बताऊंगा/ इस बीमारी में/ अबतक दवाओं और डॉक्टरों ने बचाए रखा मुझे/ या किसी उम्मीद ने</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">/ या तुम्हारे प्यार ने/ मैं नहीं बताऊंगा</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">वीरेन जी के साथ पत्रकारिता और पत्रकारों की मौजूदा हालात पर बात हुई। पत्रकारिता के क्षेत्र में निराशा छा गयी है जैसे। कई सालों की मेहनत के बाद अचानक नौकरी से बेदखली। एक-दो नहीं एक पूरी जमात कोअचानक सड़क पर ला देना। एक व्यक्ति के साथ एक परिवार के आगे रोजी-रोटी चलाने का आर्थिक संकट।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">वीरेन जी ने कहा कि </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">पत्रकार और पत्रकारिता इस समय बेहद संकट भरे हालात से गुजर रहे हैं। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">पत्रकारिता का इस समय जो हश्र है मेरा ख्याल है कि पिछले डेढ़ सौ सालों में ऐसा नहीं हुआ। </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">काबिल लोग निकाले जा रहे हैं बिना किसी वजह के। जब से पूंजीपतियों के हाथ में मीडिया आ गया है, स्थिति बदतर हुई जा रही है। अखबारों और टीवी का तो अब कोई भविष्य नहीं दिखता। इंटरनेट का ज़माना आ गया है। अब भविष्य इंटरनेट और वेबसाइट्स का ही है। वर्तमान से जूझते हुए एक नए भविष्य की कल्पना से तर दिखे वो। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">इस बीच उन्होंने इलाहाबादी बोली में अपनी पत्नी को कहा-ज़रा चइया त बोल दई….उधर चाय बन रही थी इधर हमने मौके का फायदा उठाते हुए कुछ तस्वीरें मोबाइल कैमरे में उतार लीं। वो भी सहर्ष तैयार हुए...हां-हां क्यों नहीं, फोटो ले लो। घर में उनकी पत्नी के साथ बेटे-बहू-पोते-पोती मौजूद थे। हमारी चाय आ गई और अब कविताओं पर कुछ बात हो रही थी। मैं उनकी वो कविता याद कर रही थी….</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">अपना कारखाना बंद कर के/ किस घोंसले में जा छिपे हो भगवान/ कौन सा है वो सातवां आसमान/हे, अरे, अबे, ओ करुणानिधान </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">वीरेन जी ने अपनी कविताएं सुनाने के लिए अगली बैठक का वादा किया और मुझसे मेरी कविता सुनाने को कहा। लगा कि उनके सामने ऐसा करने की हिमाकत मैं कैसे कर सकती हूं। मैंने भी अगली मुलाकात में कविताएं सुनाने की बात कही। फेसबुक-ट्विटर के दौर में वो बोले कि आज तो लेखक चाहते हैं कि वो फटाफट कुछ लिखें और उसे ढेर सारे लाइक्स मिल जाएं। सब्र नहीं है। अच्छी कविता, अच्छा लेख लिखने के बाद उसे समय देना चाहिए। या तो लोग लिख नहीं रहे अब, और लिख रहे हैं तो ऐसे कि बस....। मैं मन ही मन हंसी कि सचमुच कितने लाइक्स मिले..का बेसब्री से लोग इंतज़ार करते हैं, लाइक्स गिनते हैं। वीरेन जी ने कहा कि अब वो भी फेसबुक, ब्लॉग देखने लगे हैं। उन्होंने मुझसे मेरा ब्लॉग देखने का वादा भी किया। मेरी कविताएं ब्लॉग पर पढ़ने को मिलेंगी या नहीं ये भी पूछ रहे थे। और मैं संकोच में डूबी जा रही थी क्या मेरी कविताएं वीरेन जो को सुनाए जाने लायक हैं। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">उन्होंने बताया कि खुद भी वो फेसबुक और सोशल साइट्स को समझने की कोशिश कर रहे हैं। कुछ लाइक-वाइक करना सीख रहे हैं।</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">इसके बाद उन्होंने पुराने मित्रों-परीचितों के साथ कविता पाठ का कार्यक्रम भी तय किया। मुझे भी उसमें बुलाया.- वर्षा बेटा तुम भी जरूर आना। मेरे लिए यही बड़ी बात थी। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">इलाहाबाद, पत्रकारिता, कविता, साहित्य की दुनिया से गुजरते हुए अब चलने का समय हो आया था। अपनी आवाज़ में निराला जी की पंक्तियां सुनाकर उन्होंने मुलाकात को और खूबसूरत बना दिया….</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">स्नेह निर्झर बह गया है</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">रेत ज्यों तन रह गया है</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">आम की ये डाल जो सूखी दिखी</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">कह रही है- “अब यहां पिक या शिखी</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">नहीं आते; पंक्ति मैं वह हूं लिखी</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">नहीं जिसका अर्थ</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: italic; font-variant: normal; font-weight: bold; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">जीवन दह गया है”</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Arial; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मैंने सोचा वीरेन जी की आवाज़ में कितनी गहराई है, जैसे गले से नहीं बल्कि कविता की किसी गहरी नदी, घने जंगल से आ रही हो। </span></div>
<br /></div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-80520891126199306882015-01-18T19:24:00.000-08:002016-06-01T07:25:07.084-07:00कोहरे में सफ़र<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
रोड डायरी</div>
<b id="docs-internal-guid-b46c946d-002a-02ad-417b-a9edf5300e39" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मौत का सफ़र कैसा होता होगा। एक ऐसा सफ़र जो शुरू तो हुआ मगर कोई अंत नहीं। जिसकी कोई दिशा नहीं। कोई लेफ्ट राइट कट नहीं। जहां कोई चौराहा या रेडलाइट नहीं आती। जहां कहीं पहुंचना नहीं होता। जहां कोई दृश्य नहीं होता। कोई मंज़िल नहीं दिखती। बस सफ़र होता है। ये तो कोरी कल्पना है। लेकिन कोहरे में अगर आप सफ़र कर रहे हों तो ये सच्चाई है। कोहेर का सफ़र मौत के सफ़र सरीखा ही लगता है। कोई आदि नहीं कोई अंत नहीं। डरे, ठिठके, सावधान, असमंजस, खौफनाक ख्याल...। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">दफ़्तर का सफ़र तय करने के लिए सर्दियों की सुबह के कोई पौने 6 बजे घर से निकली। घर का दरवाजा खोला तो हर दृश्य को ढांपता बस कोहरा दिखा। लेकिन इतना घना कोहरा होगा कि एक हाथ आगे कुछ न दिखायी दे, ये अनुमान नहीं लगा पायी। सड़क पर सफेद बादल उड़ रहे हों जैसे। अब एक बार सफ़र पर निकल पड़े तो लौटने का इरादा नहीं बन सका। खैर कोहरे में ये ख़ौफ़नाक सफ़र शुरू हो चुका था। कोई 200-300 मीटर आगे बढ़ते ही सब तरफ सफेद अंधेरा छा गया। ऐसा लग रहा था जैसे मौसम को एनेस्थिसिया का इंजेक्शन दे दिया गया हो और बेहोशी चढ़ रही हो। सड़क पर गाड़ियां कम ही थीं। इस समय में किसी दूसरी गाड़ी का दिख जाना हिम्मत बंधाने जैसा था। दो गाड़ियां, दो अनजाने लोग साथ चलते तो जैसे जान में जान रहती। मेरे घर से नेशनल हाईवे 24 कुछ ही दूरी पर है। ये हाईवे बस हादसों की ही याद दिलाता है। हाईवे के तिराहे की रेडलाइट तक तो पहुंच गई अब यहां से राइट कट लेना जान पर खेलने जैसा लग रहा था। दूर से किसी बाइक की टिमटिमाती सी हेडलाइट दिख रही थी। रोशनी से दूरी का अंदाज़ा लगाते हुए कार आगे बढ़ा दी। दूसरी तरफ कोई रोशनी नहीं दिख रही थी तो जान पर खेलकर चढ़ आए हाईवे पर। हाईवे घुप्प अंधेरे में डूबा हुआ था। स्ट्रीट लाइटेें बुझी हुई थीं। सड़क के किस छोर पर हूं, कहीं डिवाइडर से तो नहीं टकरा जाऊंगी, कुछ समझ पाना मुश्किल साबित हो रहा था।गाड़ी की हेड लाइट में डिवाइडर की काली-सफेद पट्टियां ही दिख पा रही थीं। उन्हीं पट्टियों के सहारे आगे बढ़ रही थी। रियर मिरर में देखा कि पीछे से कोई बस या ट्रक जैसा भारी भरकम वाहन आ रहा है। इस आशंका के साथ कि कहीं पीछे से गाड़ी को टक्कर न मार दे उस वाहन का आना राहत भरा भी लगा। उसकी तेज़ रोशनी में सड़क कुछ ज्यादा दिख रही थी। सड़क के उपर ओझल सी पीली रोशनी से पता चला कि चौराहा आ गया है और अब यहां से बायें मुड़ जाना है। इस राह का हाल और बुरा था। उत्तर प्रदेश की आर्थिक राजधानी नोएडा की स्ट्रीट लाइटें इस जानलेवा मौसम में भी बंद पड़ी थीं। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">वो व्यक्ति जिसने कभी दुनिया देखी न हो, जिसने कभी रोशनी देखी न हो वो इस दुनिया में किस तरह चलता होगा। आवाज़ों की तीव्रता, ध्वनि के उतार-चढ़ाव से अपने रास्ते तय करता होगा। कुछ न दिख पाने की सूरत में उन लोगों का ख्याल आ रहा था। कुछ आगे बढ़ने पर एक बाइक वाला दिखा जो सामान लादे जा रहे रिक्शे को अपने पैर से टेक दे रहा था। ये जुगाड़पन इस घने कोहरे में भी। बाएं-दाएं और सीधे आंखें तकरीबन गड़ाते हुए आगे बढ़ रही थी। रोशनी का कोई सुराग नहीं दिख रहा था। धीमी गति से आगे बढ़ते हुए ख्याल बड़ी तीव्रता से आ रहे थे। घर छोड़कर आई छोटी बच्ची...ज़िंदगी के लिए नौकरी, नौकरी का संकट, भविष्य का संकट, निरुद्देश्य होने का संकट….। सड़क पर संकट, संकट से बच निकलने की चतुराई। इन सड़कों पर कोई भी लम्हा मौत की दस्तक हो सकता है। यहां से सुरक्षित अपने ठिकानों तक पहुंच जाना ही हर रोज़ की बड़ी बात हो जैसे। </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">डिवाइडर की काली-सफेद पट्टियां एक दूसरे से लिपटी हुई भाग रही थीं। ख्याल भी कुछ इसी तरह। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">ग्लैडिएटर ...योद्धा…युद्ध...किसके लिए युद्ध..बड़े पदों पर आसीन कुलीनों के मनोरंजन के लिए...उन्माद में चीखती दर्शक दीर्घा..अपनी बारी का इंतज़ार करते हुए एक बेड़े में खड़े ग्लैडिएटर...इन्हें लड़ना होगा अपने ही किसी साथी से….किसी एक को ढेर कर ही ये अपनी ज़िंदगी हासिल करेंगे...लेखक हावर्ट फास्ट...हम भी तो हैं ग्लैडिएटर...हमारा युद्द क्यों...बस जीने भर के लिए…हमारा मक़सद…घने कोहरे को छांटते हुए उस दफ्तर तक पहुंचना जो अब किसी मंजिल पर नहीं ले जाता..जहां कोई सफ़र भी नहीं...ठहराव...दिशाहीन… तालाब का पानी...। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">अगला तिराहा आ पहुंचा और गाड़ी के साथ-साथ ख्यालों के भी ब्रेक लगे। अब राइट टाइम पर एक राइट टर्न लेना है। तिराहे के साथ दिक्कत है कि आप एक ओर की सड़क को देखकर, दूसरी सड़क की ओर आगे बढ़ सकते हैं लेकिन तीसरी सड़क हमेशा एक चांस पर निर्भर करती है। ज्यादातर चांस सही लगता है कोई गाड़ी आ भी रही होती है तो संभलते हुए रुक जाती है लेकिन अगर एक चांस भी गलत लग गया तो...। प्रॉबेबेिलिटी की थ्योरी ख्याल आ रही थी। एक बात के घटने की संभाव्यता कितनी हो सकती है। फिलहात तो राइट चांस लेते हुए आगे बढ़ रही थी। मेरे पीछे आ रही गाड़ी ने अपनी रफ्तार धीमी कर दी ताकि वो मेरी गाड़ी की ओट में आगे बढ़ता रहे। यानी अगर कोई दुर्घटना इंतज़ार कर रही होगी तो उसकी पहली मेहमान मैं होऊंगी। पर इस वजह से मैं रूक तो नहीं सकती। एक-दो और चौराहों से गुजरकर मैं दफ्तर के काफी नज़दीक पहुंच चुकी हूं। मगर ये क्या। यहां वाला चौराहा तो घुप्प कोहरे की अंधेरी गुफा की तरह तब्दील हो गया हो जैसे। कोई ओर-छोर नज़र नहीं आ रहा था। डिवाइडर की पट्टियां भी गुम हो गईं। सड़क के लेफ्ट राइट कट कहां और कितनी दूर हैं इसका अंदाज़ा भी नहीं लगाया जा सकता। मन कर रहा था कि गाड़ी यहीं रोक दूं। लेकिन ये भी जानलेवा था। पीछे सेे आती कोई भी गाड़ी ठोंक देती। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">ये सफ़र किस्मत और गणित के साथ चल रहा था। पुराने सफ़र की दूरियों के अंदाज़े का गणित। अब यहां कट आ जाना चाहिए। प्रॉबेबिलिटी की थ्योरी क्या कहती है। सड़क पर अपनी उपस्थिति का एहसास कराने के लिए बीच में हॉर्न भी दे रही थी। यहां मैं हूं, जो भी यहां हैं वो ये जान लें, ये मेरी गाड़ी का ह़ॉर्न है, यहां मैं हूं। किस्मत और गणित दोनों इस बार साथ हैं। एक-दो और खतरनाक लगते मोड़ों को पार करते हुए मुझे अपने दफ़्तर का गेट दिखायी दे गया। गाड़ी पार्क करते हुए भी कोहरा डरा रहा था। हमेशा की तरह बोगनवेलिया के पेड़ के नीचे गाड़ी लगायी। जिसके फूल गाड़ी के शीशे पर छा जाते थे। लौटने पर जैसे मेरा स्वागत करते हों। दफ्तर में प्रवेश के लिए कार्ड के साथ अंगूठा लगाते हुए सोचा कि जानलेवा सफ़र था पर अब इस पर हंसा जा सकता था। </span></div>
<br /></div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-185499231517377252015-01-11T22:25:00.000-08:002015-01-11T22:26:37.865-08:00साक्षी महाराज के उपदेश का गणित<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-style: normal; font-variant: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><b>साक्षी महाराज के उपदेश का गणित</b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLzfwNXF0hZBKA_993Vn-DxA96BYmjS98gp6Dde9n-WEqj8rk1hwPDUh6AVv4jG4LXxAigtCq0LgV5OdhaNp2hxQKxgzDSN8VJJ4DCgkKfW8QsmFM6LgQ1jXaUClfu4gnsICLxuhIRq1KW/s1600/images+(1).jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLzfwNXF0hZBKA_993Vn-DxA96BYmjS98gp6Dde9n-WEqj8rk1hwPDUh6AVv4jG4LXxAigtCq0LgV5OdhaNp2hxQKxgzDSN8VJJ4DCgkKfW8QsmFM6LgQ1jXaUClfu4gnsICLxuhIRq1KW/s1600/images+(1).jpg" height="150" width="200" /></a><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjRyDyaoKA1GTwdq2Op3wgNh9QlA-0Fhx3aR0fuF8W_N2-kMzA-lCurASO9wp61hmBiS80JJpYE9gTdkFpnWRAIY8aWZNzEbASuokLxu7UdY83W5OxXAhmZZz3xoTcnsVUVpFMYo2HDUbUY/s1600/images.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjRyDyaoKA1GTwdq2Op3wgNh9QlA-0Fhx3aR0fuF8W_N2-kMzA-lCurASO9wp61hmBiS80JJpYE9gTdkFpnWRAIY8aWZNzEbASuokLxu7UdY83W5OxXAhmZZz3xoTcnsVUVpFMYo2HDUbUY/s1600/images.jpg" height="141" width="200" /></a></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: xx-small; font-variant: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><i>(चित्र गूगल से साभार)</i></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-style: normal; font-variant: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><b><br /></b></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">साक्षी महाराज चाहते हैं कि हिंदू महिलाएं कम से कम चार बच्चे पैदा करें। भारत की पिछली सरकारों की सारी मुहिम पर पानी फेरते हुए उनका ये व्यक्तव्य आया। तब कि इस देश के रेलवे -बस स्टेशन, मंदिरों, पर्यटन स्थलों पर भूखे-बेछत-बेआसरा बच्चे बिलबिलाते हुए घूमते हैं। अनाथालयों में बच्चों की संख्या में कोई कमी नहीं है। यहां तक कि बाल सुधार गृह बच्चों से भरे हुए हैं।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">इस सब के साथ एक बच्चे की अच्छी परवरिश कर पाना, उसे देश का एक अच्छा नागरिक बनाने के लिए तैयार करना कितना मुश्किल काम है, इस बात से साक्षी महाराज अनभिज्ञ तो नहीं हो सकते। वो सिर्फ पूजा-पाठ करनेवाले महाराज नहीं बल्कि एक सांसद भी हैं। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">सम्मानजनक तरीके से एक हिंदू महिला को एक बच्चे को जन्म देना होता है तो पैसों के कितने ब्रेकर्स आते हैं, साक्षी महाराज को ये जानना जरूरी है।नौ महीने में कम से कम नौ बार तो डॉक्टर के पास जाना ही होता है, इससे ज्यादा भी जाना पड़ सकता है। खांसी जुकाम के ढंग के डॉक्टर की फीस भी 400-500 रुपये है। साधारण स्त्री रोग विशेषज्ञ की फीस 500 रुपये रख लीजिए। तो नौ महीने में 4500 हजार रुपये तो सिर्फ डॉक्टर की फीस हो गई। शुरुआती दौर में डॉक्टर्स कुछ अल्ट्रासाउंड भी कराती ही हैं, दो अल्ट्रासाउंड को दो हजार रुपये जोड़ देते हैं तो 6500 रुपये हुए। जबकि मेरा खुद का अनुभव कई अल्ट्रासाउंड से गुजर चुका है। नौ महीने जो दवाएं जच्चा को खानी पड़ती हैं और इसके साथ ज्यादा पौष्टिक आहार की जरूरत होती है तो दोनों को मिलाकर दस हजार रुपये रख दें तो अब तक का कुल खर्च हुआ 16500 रुपये। एक साधारण प्राइवेट अस्पताल या नर्सिंग होम में नॉर्मल डिलिवरी में भी 20 से 30 हज़ार रुपये लग जाते हैं। यदि ऑपरेशन हुआ तो कम से कम पचास हजार रुपये। डॉक्टर आजकल आपरेशन के मौके छोड़ते नहीं तो डिलिवरी और उसके बाद दवाइयों का खर्च मिलाकर पचास हजार रुपये जोड़ लें तो अब हम पहुंच गए 66,500 रुपये पर। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">बच्चे का जन्म खुशियां लेकर आता है और जिम्मेदारियां भी, इसके साथ बढ़ा खर्च भी। बच्चे के जन्म के बाद उसके टीकाकरण की प्रक्रिया शुरू हो जाती है। सरकारी अस्पतालों में मेरा तो विश्वास है नहीं। प्राइवेट डॉक्टर्स जो इंजेक्शन लगवाते हैं हजार, दो हजार, तीन हजार से कम के नहीं होते। अलग-अलग इंजेक्शन के अलग-अलग खर्च होते हैं और सबके सुपर डोज भी। एक डोज से काम चलता नहीं। पांच साल की उम्र तक बच्चों को कई इंजेक्शन लग जाते हैं। मौटे और न्यूनतम तौर पर हम दस हजार रुपये सिर्फ इंजेक्शन के जोड़ लेते हैं। तो अब कुल खर्चा 76,500 रुपये पहुंच गया है। इसके अलावा बच्चों के सेरेलेक, डाइपर और बच्चे को दूध पिलाने की अवस्था में मां का पौष्टिक आहार महंगाई के इस दौर में सस्ता नहीं है। एक महीने में सेरेलेक के दो डब्बे यानी हजार रुपये। ऑर्डनरी डाइपर का हिसाब जोड़ें तो पांच सौ रुपये हर महीना कम से कम। तो इस 1500 रुपये का एक साल के हिसाब से खर्च जोड़िये 17,000 रुपये। तो अब कुल रकम 93,500 रुपये। ये बच्चे के पहले जन्मदिन तक होने वाला मोटा खर्च है। छोटे बच्चे बीमार भी पड़ते हैं, उनके कपड़े, खेल-खिलौने और जरूरत की दूसरी चीजें इस लिस्ट में नहीं जोड़ी गई हैं।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">साल दर साल इस खर्च में इजाफा ही होता है। डॉक्टर की फीस, दवाइयों की कीमत,दूध की कीमत, अस्पतालों का खर्च बढ़ता ही है। तो चार बच्चों का पहले एक साल का कुल खर्च हुआ 3,74,000 रुपये। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">मैंने अपनी बेटी का एडमिशन एक पब्लिक स्कूल में कराया है। मैं चाहती हूं मेरी बेटी को अच्छी शिक्षा मिले। उत्तर प्रदेश के सरकारी स्कूलों की हालत आप जाकर देख सकते हैं। किसी भी प्राइवेट स्कूल में इन दिनों डोनेशन 50 हजार से उपर ही है। मुझे कोई 70 हजार रुपये देने पड़े। चलिये आप पचास हजार रुपये के हिसाब से ही जोड़ लें तो चार बच्चों के एक ढंग के स्कूल में एडमिशन का चार्ज दो लाख रुपये से तीन लाख रुपये के बीच आएगा। दो लाख रुपये ही जोड़ते हैं तो अब तक बजट हो चुका है 5,74 ,000 रुपये। बारहवीं तक की पढ़ायी यानी 14 साल। हर साल फीस और स्कूल बस का खर्च जोड़ते हैं। साधारण स्कूलों की फीस दो हजार रुपये से शुरू होती है। अच्छे स्कूलों की आठ-दस हजार रुपये मासिक से उपर जाती है। उसके उपर के स्कूल को छोड़ देते हैं। मैं इस समय त्रैमासिक तकरीबन 20 हजार रुपये बतौर फीस दे रही हूं। तो चार किस्ते हुईं 80 हजार रुपये और एनुअल फी को जोड़ें तो एक लाख रुपये सालाना से ज्यादा। चार बच्चे यानी चार लाख सालाना। 14 साल तक पढ़ायी यानी 4 गुणा 14 लाख रुपये हुए 56 लाख रुपये। इस 56 लाख में पुराने बजट को जोड़ दें तो ये हुए 61,74,500 रुपये।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">सिर्फ पढ़ायी का खर्च जोड़ा गया है। बच्चों की स्कूल किताबें, खान-पान, दवाइयां, खेल-खिलौने, कपड़े और कई सारी दूसरी चीजों का औसतन खर्च क्या निकालेंगे। बहुत कम रकम रखते हुए भी 20 हजार रुपये सालाना राशि मान लेते हैं। एक बच्चे का 18 साल की उम्र तक सालाना 20 हजार रुपये का मतलब हुआ कुल 3,60,000 रुपये। हालांकि एक्चुअल रकम इससे कहीं ज्यादा होगी। अब चार बच्चों का इस हिसाब से खर्च हुआ 14,40,000 रुपये। उपर की कुल रकम में इसे जोड़िये।</span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हम पहुंच गए हैं 76,14,500 रुपये पर। मैं एक नौकरीपेशा महिला हूं। मेरी एक बेटी है। नौकरी और परिवार दोनों की जिम्मेदारी साथ उठाना बहुत मुश्किल होता है। हमारी सोसाइटी में शादीशुदा महिला की नौकरी ही शर्तों में बंध जाती है, उनकी तरक्की के मौके कम होते जाते हैं। चार बच्चों के साथ तो मैं नौकरी नहीं कर पाउंगी। जाहिर है मेरी नौकरी छूट जाएगी। तो मेरी नौकरी छूटने की भरपायी भी जरूरी है। क्योंकि उसके बिना तो बच्चे पाले ही नहीं जा सकेंगे, न उनका खर्च उठाया जा सकेगा। तो साधारण तौर पर पांच लाख रुपये सालाना मानते हुए मुझे 18 साल तक पांच लाख रुपये सालाना का भुगतान करें और इसमें हर साल होने वाले 20 फीसद इंक्रीमेंट को भी जोड़ें। मेरा गणित बहुत अच्छा है नहीं इसलिए मैं पहले पांच लाख रुपये सालाना के हिसाब से 18 साल का हिसाब बताती हूं। ये होगा कोई 90लाख रुपये। चलिए 18 साल की कमाई मिनिमम से भी कम इंक्रीमेंट के साथ एक करोड़ रुपये जोड़ देते हैं। </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 10pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: Verdana; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">तो अब कुल रकम हुई 1 करोड़ 76 लाख, 14 हजार 5 सौ रुपये। अब मेरा पहला बच्चा या तो कॉलेज जाएगा या इंजीनियरिंग, मेडिकल, एमबीए जैसी कोई पढ़ाई करेगा। ग्रेजुएशन और उच्च शिक्षा का खर्च जोड़ दें वो भी न्यूनतम तो 5 से 10 लाख रुपये का खर्च आएगा। तो अब 1 करोड़ 76 लाख, 14 हजार 5 सौ रुपये को मोटे तौर पर दो करोड़ रुपये मान लें। चार बच्चे तो पैदा हो जाएंगे लेकिन ये दो करोड़ रुपये कहां से आएंगे। इन पैसों में आप घर का खर्च, मकान खरीदने का खर्च, बाइक-कार का खर्च, बिजली के बिलों, डॉक्टरों के बिलों जैसे तमाम खर्चे जोड़ दें तो ये रकम जाने कहां चली जाएगी। अब आधार कार्ड और सीधे अकाउंट में पैसा डालने की व्यवस्था शुरु हो गई है। देश की आधी आबादी के लिहाज से साक्षी महाराज सब माओं के अकाउंट में ये दो-दो करोड़ रुपये डलवा दें।</span></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-58755925653646557712014-12-14T20:13:00.001-08:002016-12-17T03:46:43.951-08:00जींस पहनो लड़कियों<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgF_m64e3rW0ve70OeHI4O3-F8xyWJ4RV85C4l6RwdcwsptPm2X7Y2wS8GtoiB43ByGRBXPonajdq304NaWzShgNAllpD7kAUEXfAapN-h4w2wTD8JPXrO9SrAN7bbcnUg9UX1FQP1gX3jN/s1600/download.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgF_m64e3rW0ve70OeHI4O3-F8xyWJ4RV85C4l6RwdcwsptPm2X7Y2wS8GtoiB43ByGRBXPonajdq304NaWzShgNAllpD7kAUEXfAapN-h4w2wTD8JPXrO9SrAN7bbcnUg9UX1FQP1gX3jN/s1600/download.jpg" /></a></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 15px; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div>
<div style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-align: left;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-variant: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span>
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "courier new" , "courier" , monospace; font-variant: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">दिल्ली के निर्भयाकांड को दो साल हो गए। इस धरातल पर खड़े होकर हम अपने चारों ओर</span><br />
<span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace; line-height: 1.15; white-space: pre-wrap;">निगाहें दौड़ाएं तो क्या पाएंगे। मासूम लड़कियों की चीखों से कांपती, उनके ख़ून में सनी-सहमी धरती। निर्भया आंदोलन ने पूरे देश में सिर्फ मोमबत्तियों की रोशनी ही नहीं फैलायी बल्कि इस ओर सख्त कदम उठाए जाने की आजेमाइशें भी हुईं। नए कानून बने। लेकिन आज हम क्या पाते हैं। क्या अपराधियों के मन में बलात्कार और सज़ा को लेकर कोई ख़ौफ़ जागा। बल्कि रेप की घटनाएं तो सामान्य घटनाओं की तरह बरती जाने लगीं। कितनी लड़कियां सड़कों पर खींची जाने लगीं। स्कूलों में छोटी बच्चियां सुरक्षित नहीं रहीं। रेप पीड़ितों के साथ कानूनी प्रक्रिया में और बर्बर व्यवहार बरता जाने लगा। दोषी को बचाने के लिए पूरा अमला लग जाता ताकि उनकी फाइल में रेप का एक और केस दर्ज न हो। उनके आंकड़े में एक और घटना का इजाफा न हो। आतंकवाद की तरह बलात्कार छा गया है। बदलता हुआ समाज बलात्कार से पीड़ित है। इस नए समाज में घर के बाहर खेल रही बेटी की आवाज़ दो घड़ी को थमती है तो मां अनहोनी से आशंकित उसे देखने निकलती है। जबकि पहले बेटियां बाग-बगीचों-खलिहानों में खेलती फिरती थीं। घटनाएं तब भी रहीं लेकिन आज के जैसे तो नहीं।</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span id="docs-internal-guid-77a62630-4c19-3d4b-2b1f-e9f2f8ceb7f1" style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></div>
<div style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-align: left;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "courier new" , "courier" , monospace; font-variant: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">निर्भया को याद करते हुए दिल्ली कैब रेप कांड और रोहतक की दो बेटियों की बात की जाए। दोनों घटनाएं तकरीबन एक समय की हैं। 6 दिसंबर को दिल्ली कीे हाईप्रोफाइल कैब कंपनी के ड्राइवर ने लड़की से बलात्कार किया। लड़की ने ही हिम्मत दिखाकर उस टैक्सी की फोटो खींची जिससे उस ड्राइवर तक पहुंचा जा सका। </span></div>
<div style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-align: left;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "courier new" , "courier" , monospace; font-variant: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">उधर रोहतक की दो लड़कियों ने बस में गुंडों की पिटाई की जिससे हरियाणा राज्य हैरान था। कैब रेप कांड को लेकर एक बार फिर लड़कियों की सुरक्षा का मुद्दा उठा। फिर जबरदस्त नारेबाजी, विरोध प्रदर्शन हुए। जबकि हरियाणा में पूरा अमला दो बहादुर बहनों के विरोध में खड़ा हो गया। बहनों के खिलाफ नए-नए सबूत पैदा किये जाने लगे। खबरों से पता चला कि पूरी जाट बिरादरी लड़कियों के खिलाफ लामबंद हो गई है। उनके खिलाफ पोस्टर लगाए जाने लगे। यहां तक कि इसे हिंदुत्व से जुड़ा मुद्दा बना लिया गया।</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></div>
<div style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-align: left;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "courier new" , "courier" , monospace; font-variant: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">जब भी कोई लड़की बलात्कार की शिकार होती है तो सुरक्षा का मुद्दा उठाया जाता है। पड़ताल की जाती है। लड़कियों को आत्म रक्षा के गुर सिखाए जाने की बड़ी-बड़ी बातें की जाेती हैं। स्कूलों में जूडो-कराटे क्लास करायी जाती है। रोहतक की लड़कियों ने भी आत्मरक्षा की। अपनी बेल्ट से बस में छेड़खानी कर रहे लड़कों की पिटाई की तो उन्हें ही गलत ठहराया जाने लगा। </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></div>
<div style="line-height: 1.15; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-align: left;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "courier new" , "courier" , monospace; font-variant: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">हम लड़कियां जानती हैं कि हर रोज कितनी ही घटिया निगाहों का सामना करना पड़ता है। कितनी फब्तियां गाहे-बगाहे कहीं भी टपक जाती हैं। कितनी गंदी निगाहें बेहिचक किसी लड़की को अपमानित करने के इरादे से डोलती हैं। बस-ट्रेन में जानबूझकर हाथ-कंधे चिपकाए खड़े कितने शरीफ मुसाफिर आए गए। हमारी मौजूदगी में जानबूझ कर दी जानेवाली भद्दी गालियों का कोई हिसाब नहीं। कोई लड़की कितनी बार विरोध जताती है। कितनी बार चीखती हैेेे- ऐ क्यों घूर रहा हैे, क्यों गालियां बक रहा है। जबकि सड़क पर हर रोज ही ऐसी कितनी घटनाओं को वो छिटक देती है। वही लड़की अगर एक बार पलटकर वार कर देती है, गुंडों को सबक सिखा देती है, उनकी धुनाई कर देती है, तो फट पहले लड़कियों पर सवाल खड़े कर दिए जाते हैं। वहां गई क्यों। ऐसे कपड़े पहने क्यों। चुप क्यों नहीं रह गई।</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace;"><br /></span></div>
<span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">रोहतक की घटना का एक और सबक। लड़कियों के जींस पहनने पर अक्सर ही सवाल उटाए जाते हैं। दोनों बहनो पर भी ये सवाल उठाया गया और उनका जवाब था कि अगर जींस न पहनी होती तो कपड़े ही फट जाते। जींस थी सो बच गई। इसलिए जींस पहनो लड़कियों। सोचिए उन दोनों बहनों ने बस में साड़ी पहनी होती तो उनका क्या हाल होता। क्या वो मुक़ाबला कर पातीं। क्या उनकी पोशाक ऐसे किसी हमले के समय उनकी सुरक्षा कर पाती या और शर्मसार कर देती। </span></div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-47694497444705381452014-11-24T00:29:00.000-08:002014-11-24T00:29:20.313-08:00ईरानी महिलाओं के संघर्ष और हम <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNormal">
<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=486956477831176589" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=486956477831176589" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=486956477831176589" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=486956477831176589" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=486956477831176589" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=486956477831176589" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=486956477831176589" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=486956477831176589" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"></a><br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<br />
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ईरान की ओर हम दोस्ताना निगाहों से देखते हैं। टीवी-इंटरनेट
युग से पहले भारत और ईरान के बच्चे एक सी कहानियों को पढ़कर बड़े हुए हों जैसे।
इसलिए ईरान से कुछ लगाव सा है। ईरान की लड़कियों की ज़िंदगी के बारे में
खबरों-सिनेमा-सोशल साइट्स के ज़रिये जो जानकारियां मिलती हैं वो बेहद परेशान
करनेवाली होती हैं। भारत की लड़कियां भी संघर्ष के दौर से निकलकर कुछ आज़ाद हो रही
हैं, कुछ आज़ादी हासिल करने की जद्दोजहद कर रही हैं। ईरान की लड़कियों के साथ भी
ऐसा ही कुछ है। उनकी मुश्किलें हमसे कहीं ज्यादा हैं। ईरान की आज़ाद ख्याल लड़कियों
को पढ़कर वहां के हालात के बारे में पता चलता है। कि ईरानी लड़कियां बालों में
खुली हवा का एहसास करने के लिए कितना तड़पती हैं। साइकिल चलाना वहां मजहब के
खिलाफ़ है। वो पुरुषों के बास्केटबॉल मैच नहीं देख सकतीं। कितनी सामान्य सी बातें
हैं ये। जिसके लिए वहां की लड़कियों को कितने जुल्म सहने पड़ते हैं, जैसे उनकी
आत्मा को जंजीरों में जकड़ दिया गया हो। उनके बालों को जबरन बांध दिया गया हो,
उनकी खुली आंखें इधर-उधर भटकती हैं, उनके कानों में पड़ते मधुर संगीत को तो नहीं
रोक सकते वो।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgv-dRuEzaCGmxsD_VPCDhbPRoZqZ6-5kKDF9vLKQ8s8dwjMDUJur8BsgsQWzvt-Pw_p3wlexGnJhx_heVl7ChMJ8DFRcFxh3XepqNSPGuJK9S-dedhVwrDqHF9TD_iYAvGbWzljtaRmzg4/s1600/download.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgv-dRuEzaCGmxsD_VPCDhbPRoZqZ6-5kKDF9vLKQ8s8dwjMDUJur8BsgsQWzvt-Pw_p3wlexGnJhx_heVl7ChMJ8DFRcFxh3XepqNSPGuJK9S-dedhVwrDqHF9TD_iYAvGbWzljtaRmzg4/s1600/download.jpg" /></a><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">गोवा में आयोजित 45वें इंटरनेशनल फिल्म फेस्टिवल ऑफ इंडिया में
ईरानी फिल्म </span><b>‘</b><b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">द डे आई बिकम ए वुमन</span>’ </b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">प्रदर्शित
की गई। ईरानी समाज का सच खोलती है ये फिल्म। ईारनी मूल की फिल्मकार मार्जिए
मेशकिनी ने समकालीन ईरानी समाज में औरतों की हैसियत पर ये फिल्म बनायी है। फिल्म
की कहानी शुरू होती है 9 साल की एक बच्ची के जन्मदिन से। बच्ची की दादी ने फ़रमान
सुनाया है कि 9 साल की होने पर उसे लड़कों के साथ खेलने की इजाज़त नहीं मिलेगी।
दादी के मुताबिक उस समाज में नौ साल की होने पर लड़की औरत बन जाती है। इसलिए
लड़कों के साथ खेलना उनके समाज की मर्यादा के खिलाफ होगा। छोटी बच्ची दादी को तर्क
देती है कि उसके 9 साल का होने में अभी एक घंटा बाकी है। बच्ची के इस तर्क के आगे
दादी बड़ी मुश्किल से तैयार होती है। फिर लड़की उस अनमोल एक घंटे को कैसे बताती है
फिल्म में दर्शाया गया है। इसी फिल्म में एक दूसरी कहानी शुरू होती है। जिसमें एक
युवा लड़की कई लड़कियों के साथ साइकिल पर जा रही है। घोड़े पर सवार उसका मंगेतर
पीछे से आता है और लड़की को साइकिल चलाने से मना करता है। साइकिल चलाना उनके मजहब
के खिलाफ है। लेकिन युवा लड़की अपने दिल की सुनती है और साइकिल चलाती रहती है। फिर
मंगेतर एक काजी के साथ आता है कि अगर लड़की साइकिल से नहीं उतरी तो वो तलाक दे
देगा। लड़की साइकिल से नहीं उतरती, मंगेतर घोड़े पर से ही उसे तलाक दे देता है।
फिर लड़की का पिता उसे साइकिल चलाने से मना करने के लिए आता है। लड़की फिर भी नहीं
मानती। अंत में उसके दो भाई आते हैं और लड़की की साइकिल जबरन छीन लेते हैं। लड़की
आखिर में हार तो जाती है लेकिन लड़ते हुए। इस फिल्म में बुजुर्ग औरत की भी कहानी
है।</span><span style="font-family: Mangal;">छोटी बच्ची की कहानी जैसे ज़िंदगी से किसी अहम स्वाद का हमेशा
के लिए छीन लिया जाना। युवा लड़की के परों को बुरी तरह कुचल देना। इन कहानियों को
सुनकर जैसे हमारे जेहन का एक हिस्सा भी बुरी तरह छलनी होता है।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkJuLiuJ3bkLIgbeK-hmqQVOUb5qS2RlkDd16DmMgULG3AM6WhgQ9uQ80zTZMiwn67lnFiL6rMwxK5rWOPV_I-vmND6Y2VmfrNu_ndOK5MSbMUMjEv3DmGZvkbE5KcghOcSu_Is4mcUFa5/s1600/2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkJuLiuJ3bkLIgbeK-hmqQVOUb5qS2RlkDd16DmMgULG3AM6WhgQ9uQ80zTZMiwn67lnFiL6rMwxK5rWOPV_I-vmND6Y2VmfrNu_ndOK5MSbMUMjEv3DmGZvkbE5KcghOcSu_Is4mcUFa5/s1600/2.jpg" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal; font-size: 12pt;">आज़ादी की हवा में सांस लेने के लिए तड़प रही हों
जैसे हमारी ईरानी दोस्तें। </span><b style="font-family: Mangal; font-size: 12pt;">माइ स्टेल्दी फ्रीडम </b><span style="font-family: Mangal; font-size: 12pt;">यानी मेरी गुप्त आज़ादी। ये
ईरानी लड़कियों का बनाया हुआ ख़ास फेसबुक पेज है। जिसमें वहां की लड़कियां बिना
हिजाब पहने अपनी तस्वीरों को पोस्ट कर रही हैं। ईरानी कानून में महिलाओं के लिए
सार्वजिनक स्थानों पर हिजाब पहनना अनिवार्य है। ऐसा न करने पर उन्हें गिरफ्तार तक
किया गया है। मॉरल पुलिस की चेतावनियों से उन्हें गुजरना पड़ता है। इस फेसबुक पर
लड़कियों ने कई तरह की तस्वीरें साझा की हैं। बिना हिजाब के समुद्र तट पर खड़ी
अपार दृश्य को देखती हुई, घर की छत से खुली सड़क को देखती हुई ईरानी लड़कियां। तस्वीरों
के साथ कुछ लड़कियों ने अपने मन की </span><span style="font-family: Mangal;">बातें भी बतायी हैं कि </span><b style="font-family: Mangal;">बिना हिजाब पहने हुए उन्हें अपने
बालों में हवा कितनी प्यारी लगी। </b><span style="font-family: Mangal;">कुछ सेकेंड की आज़ादी भी उनके लिए कीतनी कीमती
है। ये पढ़ते हुए आप अपने बालों में खुली हवा को महसूस कीजिए, इक ज़रा सा एहसास है
हमारे लिए, लेकिन ईरानी लड़कियों के लिए बहुत मुश्किल सबब।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कुछ लड़कियों ने अपनी ज़िंदगी के किस्से साझा किए हैं। कैसे
उनके परिवार में, उनके समाज में पुरुष उनकी ज़िंदगी को नियंत्रित करते हैं। उन्हें
अपने फैसले खुद नहीं लेने देते, उनके फैसले कोई और लेता है। </span><span style="font-family: Mangal;">ब्रिटने की ईरानी मूल की पत्रकार मसीह अलीनेजाद ने हाल ही में
ये पेज बनाया था। जिसे बहुत कम वक़्त में 2,48,000 लाइक मिले।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal; font-size: 12pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal; font-size: 12pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiE5gEj_WDtILmywzbfeqX8JxYWADiNk_pWoTW7ZX9Kns9vvOxCptzvQdO5x0bxQ6iozSiMZ-RzYZ5yNDDj0GzJyc8d3J6nVE4DprF1xjwhsJhenuy5PJnf9TnT8KmusHjeQcfAomDM2Phm/s1600/4JPG.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiE5gEj_WDtILmywzbfeqX8JxYWADiNk_pWoTW7ZX9Kns9vvOxCptzvQdO5x0bxQ6iozSiMZ-RzYZ5yNDDj0GzJyc8d3J6nVE4DprF1xjwhsJhenuy5PJnf9TnT8KmusHjeQcfAomDM2Phm/s1600/4JPG.JPG" height="214" width="320" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal; font-size: 12pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<b><span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ग़ोन्चे ग़वामी</span></b><span lang="HI" style="font-family: Mangal;"> की खबर पूरी दुनिया को लगी। 25
साल की ग़वामी को अभी ज़मानत पर रिहा किया गया है। 20 जून को उन्हें इसलिए
गिरफ्तार किया गया क्योंकि वो कुछ महिलाओं के साथ पुरुषों के वॉलीबॉले मैच को
देखने की कोशिश कर रही थीं। ग़वामी में जेल में ही भूख हड़ताल भी कर दी थी और जेल
के बाहर हजारों लोग गवामी की रिहाई के लिए आंदोलन कर रहे थे। हस्ताक्षर अभियान चलाया
जा रहा था। ईरान में महिलाओं को पुरुषों के वॉलीबॉल और फुटबॉल मैच देखने की आज़ादी
नहीं है। गोन्चे को एक साल की सज़ा सुनाई गई है और दो साल तक उनके विदेश जाने पर
पाबंदी लगा दी गई है।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDevmgkL0BNFSasObDitW6pWm5sunHiBgtHMBTJnR9J5OuT7dViDyOdZIKOPOF47wZXyIJadNXqNLzSUgjR7YdR7LHCnd5mFdQVeZg1QA4TUzdM65Ux0pb4OQD1XSfT9MBP9-MitQBpBju/s1600/6.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDevmgkL0BNFSasObDitW6pWm5sunHiBgtHMBTJnR9J5OuT7dViDyOdZIKOPOF47wZXyIJadNXqNLzSUgjR7YdR7LHCnd5mFdQVeZg1QA4TUzdM65Ux0pb4OQD1XSfT9MBP9-MitQBpBju/s1600/6.jpg" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal;">पूरी
दुनिया हैरान रह गई थी जब पिछले अक्टूबर के आखिरी हफ्ते में 26 साल की रेहाना
जब्बारी को फांसी दे दी गई। उन्हें माफी देने के लिए अंतर्राष्ट्री मुहिम चलायी गई
थी लेकिन ईरानी सरकार ने सब अनसुना कर दिया। रेहाना ने उस व्यक्ति का कत्ल किया था
जिसने उसके साथ बलात्कार की कोशिश की। 2007 में गिरफ़्तार की गई थी रेहाना
जब्बारी। अक्टूबर 2014 में उन्हें हत्या के जुर्म में फांसी दे दी गई। रेहाना का मां
को लिखा आखिरी पत्र दुनियाभर के अखबारों की सुर्खियां बना। रेहाना ने पत्र में
घटना का जिक्र करते हुए लिखा कि इस दुनिया ने मुझे सिर्फ 19 साल जीने का मौका
दिया। उस मनहूस रात मुझे मर जाना चाहिए था। मेरी मौत के कुछ दिन बाद पुलिस तुम्हें
आकर मेरी लाश पहचानने के लिए कहती। मेरी लाश देखने के बाद तुम्हें ये पता चलता कि मेरा
रेप भी हो चुका है।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal;">मेरी
अच्छी मां, प्यारी शोले, मेरी ज़िंदगी से भी प्यारी, मैं ज़मीन के अंदर सड़ना नहीं
चाहती. मैन नहीं चाहती कि मेरी आंखें, मेरा नौजवान दिल मिट्टी में मिल जाए, मैं
चाहती हूं कि फांसी पर लटकाए जाने के तुरंत बाद मेरे दिल, किडनी, आंखें, हड्डियां
और बाकी जिस भी अंग का प्रत्यारोपण हो सके उन्हें मेरे लिए शरीर से निकाल लिया जाए
और किसी जरूरतमंद को तोहफे के रूप में दे दिया जाए।</span><span style="font-family: Mangal;"> </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Mangal; font-size: 12pt;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
</div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हिजाब ईरानी लड़कियों की ज़िंदगी का इतना अहम हिस्सा बना दिया
गया है कि कई तो इसके बिना बाहर जाने की कल्पना भी नहीं कर पातीं। कुछ संघर्ष की
राह चुनती हैं। हाल ही में इंचियॉन में संपन्न हुए एशियाई खेलों में मुस्लिम देशों
की बहुत सारी महिला खिलाड़ी हिजाब पहने नज़र आईं। इसके बिना उन्हें खेलने की
अनुमति नहीं है।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-top: 17.25pt; vertical-align: baseline;">
<span lang="HI" style="color: #404040; font-family: Mangal;">जुलाई 2014 में
ईरान की एक तस्वीर ने सोशल मीडिया पर खूब धूम मचायी इस तस्वीर में एक लड़की ने हाथ
में बर्तन धोनेवाले लिक्विड की बॉटल को ट्रॉफी की तरह उठाया हुआ है। ईरान की
फुटबॉल टीम के जैसे कपड़े पहने हैं। सर पर हिजाब है, आंखों में गुस्सा। ये तस्वीर स्ट्रीट
आर्ट की तरह तेहरान में एक सड़क पर दीवार पर उकेरी गई थी। जिस पर लिखा हुआ था
ब्लैक हैंड 2014. ब्लैक हैंड यानी एक गुमनाम कलाकार। तस्वीर उजागर होने के चंद
घंटों के अंदर ही इस पर लाल रंग पोत दिया गया। ये माना गया कि कलाकार ने ही बाद
में अपनी ग्रैफिटी पर लालन रंग पोत दिया और ऐसा करके कुछ संदेश देने की कोशिश की
गई। माना गया कि इस तस्वीर के जरिये ये बताने की कोशिश की गई कि ईरान में महिलाओं
के साथ कैसा सलूक हो रहा है।</span><span style="color: #404040; mso-hansi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-top: 17.25pt; vertical-align: baseline;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiCdRUtFXv1499zJib_1WlbwP6MAzI5VeN4ktajLvS8zRna-haPotqN76KZ_b7mBO_CuQ4e21RjLP3Xn4R_7rq9ERgeu_qsXhy3ZvRh_drUuwCeX4nKR3B43Y0vKdXeA54rHbr_heFth9xA/s1600/7.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiCdRUtFXv1499zJib_1WlbwP6MAzI5VeN4ktajLvS8zRna-haPotqN76KZ_b7mBO_CuQ4e21RjLP3Xn4R_7rq9ERgeu_qsXhy3ZvRh_drUuwCeX4nKR3B43Y0vKdXeA54rHbr_heFth9xA/s1600/7.jpg" /></a></div>
<br />
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Mangal; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">
</span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: white; margin-top: 17.25pt; vertical-align: baseline;">
<span lang="HI" style="color: #404040; font-family: Mangal;">ईरान की
लड़कियों की दुआओं में हमारी प्रार्थनाएं भी शामिल हैं। उनकी सुबह हमसे कुछ पीछे
है। हमारी सुबह का सूरज भी अभी पूरा गोल नारंगी नहीं है। घर की छोटी-छोटी बातों से
लेकर जीवन के कठिन डगर पर हमारे संघर्ष का रास्ता अभी लंबा है। ईरान-भारत के साथ
ही पूरी दुनिया में औरतों के अधिकार की ये लड़ाई जारी है। ताकि धरती पर जन्म
लेनेवाली नन्ही बच्चियां हमसे ये सवाल न पूछें कि सिर्फ लड़कों को ये हक़ क्यों
हासिल हैं, मम्मा मैं लड़कों की तरह क्यों नहीं खेल सकती, मम्मा मैं देर से घर आऊंगी
तुम चिंता मत करना और हमें सचमुच चिंता न हो, भरोसा हो हमारी बेटी जहां भी है
सुरक्षित है। आकाश, सूरज, चांद सितारे, हवा, धरती, पेड़,पौधे, घास, फूल सब...सबके
लिए समान हों। <o:p></o:p></span></div>
</div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-486956477831176589.post-40605318379022737032014-11-10T06:26:00.003-08:002014-11-10T06:40:49.835-08:00प्रतिरोध का चुंबन<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihmF7gIvejylQbkJMBdos6xPc5Ct2aw-IZcL_3OaJ6h58WpX54pp5NyLtoQAe0ZoyugaGS1mc0PeWi4I6fN_bG3i0wUzQ3n-drxMqHpKmpYHGU9WOVXoF-23KOlP7-Q5G6ssYPgzrxIfkG/s1600/images.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihmF7gIvejylQbkJMBdos6xPc5Ct2aw-IZcL_3OaJ6h58WpX54pp5NyLtoQAe0ZoyugaGS1mc0PeWi4I6fN_bG3i0wUzQ3n-drxMqHpKmpYHGU9WOVXoF-23KOlP7-Q5G6ssYPgzrxIfkG/s1600/images.jpg" /></span></a></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="HI" style="line-height: 115%;">पानी के बहाव को जितने ज़ोर से रोकने की कोशिश करेंगे उतने ही बल के
साथ पानी निकलेगा। </span>“<span lang="HI" style="line-height: 115%;">किस ऑफ लव</span>” <span lang="HI" style="line-height: 115%;">प्रतिरोध का प्रतीक है। अलग तरह से किया जा रहा प्रतिरोध। जो प्रेम की अभिव्यक्ति की आज़ादी मांग रहा है। प्रतिरोध के तरीके
को लेकर कुछ लोग आतंकित हैं। ये तो अश्लीलता है। प्रतिरोध का तरीका कुछ और भी तो
हो सकता है। लड़का-लड़की को साथ खड़े देखने से ऐतराज करनेवाले लोग </span>“<span lang="HI" style="line-height: 115%;">किस ऑफ लव</span>”<span lang="HI" style="line-height: 115%;"> को देखकर इतने तक
पर तैयार हो गए हैं कि हाथ में हाथ डालकर प्रदर्शन कर लेते। एक दूसरे को फूल देकर
प्रदर्शन कर लेते। एक दूसरे को सार्वजनिक तौर पर चुंबन लेकर प्रतिरोध कैसा। प्रेम
का प्रतीक चुंबन प्रतिरोध का प्रतीक बन गया है।</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="HI" style="line-height: 115%;">वो प्यार जिसे चाहते सब हैं लेकिन छिपकर। ज्यादातर बुजुर्ग इसे </span>“<span lang="HI" style="line-height: 115%;">कैसा जमाना आ गया है</span>”<span lang="HI" style="line-height: 115%;"> समझते हैं, जो अपने
वक़्त में बिना मां की इजाजत लिए अपनी पत्नियों के पास नहीं जा सकते थे। पत्नियों
का चेहरे तक नहीं देख सकते थे। सड़क पर पत्नियां उनसे ढाई कदम पीछे ही चलती थीं,
वो अपनी पत्नियों के आगे-आगे। जमाना कुछ दशक फलांगकर आगे बढ़ा तो जोड़े रेस्त्रा
में बैठने लग गए, साथ घूमने-फिरने लग गए। कुछ दशक फलांगकर ज़माना फिर बदला। एक
दूसरे को देख लेने भर से प्यार हो जाने, और एक दूसरे को छू लेने भर से सिहर
उठनेवाले लोग देख रहे हैं, नए लड़के-लड़कियां बेपरवाही से एक दूसरे के कंधे पर धौल
जमाकर चल यार कह रहे हैं। सबकुछ नॉर्मल है। लड़कों के हाथ खींचकर लड़कियां सड़क पर
ले जा रही हैं। हां इसी ज़माने में अब भी लड़कियों की जींस और मोबाइल पर फतवे जारी
हो रहे हैं। इसी खींचतान में ज़माना बदल रहा है।</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;">किस ऑफ लव आंदोलन की बुनियाद केरल के कोझिकोड में एक कॉफी शॉप में
पड़ी। कॉफी शॉप की पार्किंग में लड़का-लड़की एक दूसरे को किस कर रहे थे। और कुछ
लोगों ने नैतिकता का ठेका लेते हुए उन पर हमला कर दिया। केरल के बीजेपी और
कांग्रेस के कार्यकर्ताओं को भी बैठे बिठाए मुद्दा मिल गया। सब नैतिकता के ठेकेदार
बन गए। जबकि आम लोगों ने इस पर कोई एतराज नहीं किया। राज्य के युवाओं ने 2 नवंबर
को प्रतिरोध स्वरूप किस डे मनाने का फैसला किया। किस ऑफ लव के नाम से एक फेसबुक
पेज भी बना, जिससे इस आंदोलन की आंच तेज़ हुई।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;">गौर कीजिए कि केरल देश का सबसे शिक्षित राज्य है। यहां के नौजवानों पर
इतना भरोसा तो बनता ही है। मोरल पुलिसिंग के नाम पर उत्पात मचानेवालों के खिलाफ
यहां के नौजवानों ने प्रेम के इज़हार का आंदोलन बनाया। अब सवाल है कि किस करना
अश्लील हरकत कैसे हो सकता है, ये तो प्यार की निशानी है। प्यार के अधिकार के इस आंदोलन
में इतनी आग थी कि दिल्ली-मुंबई-कोलकाता तक के छात्र-छात्राएं इसमें शामिल हुए। ये
नफरत का जवाब प्यार से देने की कोशिश है। छात्र-छात्राएं एक दूसरे को चूमकर अपना
विरोध दर्ज करा रहे थे। उन्हें इसमें कोई अश्लीलता नहीं लगती। सिर्फ लड़के-लड़कियों ने एक दूसरे को नहीं चूमा, बल्कि लड़कियों ने लड़कियों को और लड़कों ने लड़कों को भी चूमा। ये एक सहज भाव के चुंबन थे, बिना किसी लाग लपेट के चुंबन। आज के दौरे में युवा अपने तरीके से जीने और प्यार का इज़हार करने को आज़ाद हैं। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="HI" style="line-height: 115%;">मॉरल पुलिसिंग की
घटनाएं इन दिनों तेजी से बढ़ी हैं इसलिए प्रतिरोध का ये नया तरीका भी सामने आया। इस
तरीके से हैरान एक गुट संस्कृति की दुहाई लेकर सड़कों पर आया। उसने नारा
दिया-प्यार करो पर अपनी संस्कृति के अनुसार। बहुत सारे लोग प्रतिरोध का चुंबन
स्वीकार नहीं कर पा रहे। वो मॉरल पुलिसिंग का विरोध तो करते हैं लेकिन इस तरह के
प्रतिरोध को उचित नहीं ठहराते। उन्हें लगता है कि प्रतिरोध का तरीका कुछ अलग हो
सकता है। एक दूसरे को सार्वजनिक तौर पर चूमना, किस करना उनके लिए कुछ ज्यादा ही हो
गया वाली बात है। कुछ इस प्रतिरोध के समर्थन में भी हैं। वो प्रेम की अभिव्यक्ति
की आज़ादी की मांग करते हैं। दिल्ली के प्रतिष्ठित जवाहर लाल नेहरू विश्वविद्यालय
में भी </span>“<span lang="HI" style="line-height: 115%;">किस ऑफ
लव</span>” <span lang="HI" style="line-height: 115%;">का
आयोजन हुआ। छात्र-छात्राओं ने वेदों तक का हवाला दिया। प्रेम तो हमारी संस्कृति का
हिस्सा है। खजुराहों की दीवारें इसकी प्रत्यक्ष गवाह हैं। </span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;">कोलकाता-हैदराबाद-मुंबई में भी छात्र अपने किस ऑफ लव की तख्तियां उठाए
सड़कों पर आए। अपने साथियों को चूमा। मॉरल पुलिसिंग का विरोध किया। ये मॉरल
पुलिसंग करनेवाले उस वक़्त कहां चले जाते हैं जब किसी लड़की के साथ बीच सड़क पर
छेड़छाड़ होती है। याद कीजिए असम के गुवाहाटी की घटना। पूरी भीड़ लड़की के साथ
अश्लील हरकतें कर रही है, छेड़खानी कर रही है, वही लोग मॉरल पुलिसिंग करने लगते
हैं। कभी किसी रेस्त्रां में घुसकर बैठे जोड़े पर हमला बोल देते हैं। लड़के-लड़कियों
के बाल काटने लगते हैं, पार्क में लड़कियों के बाल पकड़कर खींचते हैं। ये उस
संस्कृति की पहरेदारी कर रहे हैं जिसमें बलात्कार की घटनाएं आम घटना गिनी जा रही
होती है। हर किसी घंटे कहीं कोई लड़की शोषण का शिकार हो रही होती है। तीन-चार साल
की मासूम बच्चियों तक को दरिंदे नहीं छोड़ रहे। स्कूलों में बलात्कार हो रहे हैं,
बसों में बलात्कार हो रहे हैं, भीड़भाड़ वाली सड़क पर कोई लड़की कार में खींच ली
जाती है, खून से सनी किसी वीराने में फेंक दी जाती है। मॉरल पुलिसिंग करनेवाले
लोगों की मॉरेलिटी तब कहां चली जाती है। जो वयस्क लोगों को किस करने से रोकने के
लिए सड़कों पर मोर्चा खोलते हैं। वो बलात्कारियों के खिलाफ मोर्चा क्यों नहीं
खोलते। ये हमारा दोहरा चरित्र दिखाता है। कहते कुछ हैं, करते कुछ हैं। </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="HI" style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 115%;">सार्वजनिक तौर पर अश्लीलता को लेकर कानून हैं। अगर कहीं कोई अश्लीलता
हो रही हो तो उससे कानून के दायरे में निपटा जाना चाहिए। संविधान के अनुच्छेद 294(ए)
के तहत अगर कोई सार्वजनिक स्थल पर अश्लील क्रिया करते देखा जाता है तो उसे तीन
महीने तक की सज़ा हो सकती है, या जुर्माना, या दोनों ही। नौजवान कानून की सीमाएं
जानते हैं। नैतिकता की ठेकेदारी के विरोध में प्रतिरोध का चुंबन लिया जा रहा है।
अब इसे रोकने के लिए आंसू गैस चलाएं, लाठियां फटकारें। देश का युवा अपने लिए प्रेम
के इज़हार की आज़ादी का दावा कर रहा है। इसके लिए कई युवाओं ने गिरफ्तारी भी दी,
उन पर केस भी दर्ज किए गए।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: xx-small;">(चित्र गूगल से साभार)</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
</div>
वर्षाhttp://www.blogger.com/profile/01287301277886608962noreply@blogger.com0